---Δημοσίευση: 23/11/2021---
Περίληψη οπισθόφυλλου:
O Νίτσε ανακάλυψε τον Ντοστογιέβσκη τον χειμώνα του 1886-87, όταν ξετρύπωσε μια γαλλική μετάφραση του Υπογείου σ’ ένα βιβλιοπωλείο της Νίκαιας. Δύο χρόνια αργότερα, θα τον χαρακτήριζε ως τον μόνο ψυχολόγο από τον οποίο είχε κάτι να μάθει. Η δεύτερη «συνάντησή» τους έγινε στις παρυφές του μηδενισμού. Ο Νίτσε ανακοίνωσε τον θάνατο του Θεού, ενώ ο Ντοστογιέβσκη επισήμανε τους κινδύνους που εγκυμονούσε ο αθεϊσμός.
Το ανά χείρας βιβλίο περιγράφει και τις δύο όψεις αυτής της συνάντησης, ακολουθώντας το νήμα που προσφέρει η αλληλογραφία του Νίτσε. Ο Paolo Stellino πραγματοποιεί μια λεπτομερή ανάλυση της ενασχόλησης του Νίτσε με το έργο του Ντοστογιέβσκη, από την πρώτη εκείνη επαφή στη Νίκαια, μέχρι τις τελευταίες μέρες, πριν την ψυχική κατάρρευση του φιλοσόφου.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στην ανασκευή της ευρέως διαδεδομένης και στερεότυπης άποψης, σύμφωνα με την οποία ο Ντοστογιέβσκη πρόβλεψε και επέκρινε στα μεγάλα μυθιστορήματά του μερικές από τις πιο επικίνδυνες και μηδενιστικές θεωρίες του Νίτσε.
Για την ανασκευή αυτής της άποψης, ο συγγραφέας επικεντρώνεται στο ηθικό δίλημμα: αν ο Θεός δεν υπάρχει, επιτρέπονται τα πάντα;
Η άποψή μου:
«O Νίτσε εκτίμησε τον Ντοστογιέβσκη όχι μόνον ως ψυχολόγο αλλά και ως καλλιτέχνη... χαρακτήρισε κομμάτι μουσικής την Σπιτονοικοκυρά, θεώρησε τις Σημειώσεις από το Υπόγειο τρομακτικό και βάναυσο κείμενο χλεύης του γνώθι σ΄αυτόν... διάβασε τους Ταπεινωμένους και Καταφρονεμένους “με τον μεγαλύτερο σεβασμό προς τον καλλιτέχνη Ντοστογιέβσκη”... Πώς μπορούσε ο Νίτσε να θεωρεί καλλιτέχνη τον Ντοστογιέβσκη όταν η τέχνη του εξέφραζε αξίες που είναι ακριβώς οι αντίθετες από τις δικές του;»
Στη μελέτη του για τους δύο σπουδαίους φιλοσόφους και συγγραφείς του 19ου αιώνα, ο Paolo Stellino, ερευνητής και μελετητής του έργου του Νίτσε, επιχειρεί να βρει απαντήσεις. Χρησιμοποιώντας ευρήματα από τα σημειωματάρια και την αλληλογραφία του Γερμανού φιλόσοφου, αλλά και συγκρίνοντας πρότερες μελέτες, πολύ συχνά αλληλοσυγκρουόμενες ως προς τα συμπεράσματά τους, ο συγγραφέας ανασκευάζει τη σχέση Νίτσε και Ντοστογιέβσκη, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό.
Το έργο του είναι εξ'αρχής δύσκολο. Πραγματική «σχέση» μεταξύ των δύο δεν υπήρξε ποτέ. Ο Νίτσε ανακάλυψε τον Ντοστογιέβσκη το 1886, από ένα γαλλικό αντίτυπο του Υπογείου. Ο Ρώσος συγγραφέας είχε ήδη πεθάνει (από το 1881), είχε όμως γίνει γνωστός στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στους κύκλους της γαλλικής διανόησης. Ο Νίτσε βρισκόταν στην τελευταία γόνιμη περίοδο της ζωής του, τρία χρόνια μόλις πριν τη νευρική κατάρρευσή του στο Τορίνο στις αρχές του 1889. Ο μύθος λέει ότι ο Γερμανός φιλόσοφος αγκάλιασε το λαιμό ενός αλόγου, προσπαθώντας να το προστατέψει από το μαστίγιο του ιδιοκτήτη του, πριν καταρρεύσει στο δρόμο -ακριβώς όπως ο Ρασκόλνικοβ, ο ήρωας του Ντοστογιέβσκη, σε ένα σημείο της πλοκής του μυθιστορήματος Έγκλημα και Τιμωρία! Το επεισόδιο πάντως αμφισβητείται από τους ύστερους μελετητές της ζωής του Νίτσε, συνεπώς η σύγκριση είναι μάλλον αδόκιμη και υπερβολική.
Η επιρροή πάντως του έργου του Ντοστογιέβσκη στον Γερμανό φιλόσοφο δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. «Σύμφωνα με τον Νίτσε, ο μυθιστοριογράφος ήταν ένας ψυχολόγος απαράμιλλος, του οποίου τις παρατηρήσεις και τους συλλογισμούς θεώρησε ότι είναι το πιο πολύτιμο υλικό για να εργαστεί και να στοχαστεί». Ακόμα κι αν η αφετηρία τους, αλλά και η κατεύθυνση των στοχασμών τους, είναι εντελώς διαφορετικές: «Ο Νίτσε και ο Ντοστογιέβσκη ήταν οι εκφραστές δύο διαφορετικών και αντίθετων πολιτισμικών συστημάτων: του δυτικού που ήταν αθεϊστικό και κήρυσσε την έλευση του ανθρώπου-θεού, και του ανατολικού που υπερασπιζόταν την ορθοδοξία και υποστήριζε τον Θεάνθρωπο, ήτοι τον Χριστό». Δεν είναι συνεπώς παράδοξο που τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέβσκη θεωρήθηκαν ως φορείς κριτικής ante litteram (εκ των προτέρων) της σκέψης του Νίτσε.
Ο Νίτσε όμως βρήκε και τις ομοιότητες: «Το απόφθεγμα “τίποτα δεν είναι αληθινό, όλα επιτρέπονται” του Νίτσε... ερμηνεύεται ως ανάλογο με την ιδέα του Καραμάζοβ, σύμφωνα με την οποία εάν δεν υπάρχει Θεός και αθανασία ψυχής, τα πάντα επιτρέπονται».
«Ο ψυχικός μηχανισμός της αυτοδηλητηρίασης που περιγράφει ο Νίτσε ομοιάζει πολύ με αυτόν που αναλύει ο Ντοστογιέβσκη στις Σημειώσεις... Η μνησικακία δηλητηριάζει την ψυχή, αλλά συνάμα εμφανίζεται ένα αλλόκοτο φαινόμενο: ο πάσχων απολαμβάνει το βάσανό του, η οδύνη του μετατρέπεται σε πηγή ηδονής».
«Ο Ιησούς ήταν ένας “άγιος αναρχικός”, το δόγμα του δεν ήταν ότι ήλθε βαλείν μάχαιραν. Κατά παρόμοιο τρόπο, ο Πρίγκιπας Μίσκιν... είναι ένας άρρωστος ηλίθιος [...] δεν ξέρει την υψηλή κοινωνία ούτε έχει θέση στην υψηλή κοινωνία».
Για τον Paolo Stellino, «δεν υπάρχει μεγαλύτερη αντίθεση ανάμεσα στη φιλοσοφία του Νίτσε, σχετικά με τη θέληση για δύναμη, στην οποία δεν υπάρχει χώρος για έλεος και συμπόνια, και στου Ντοστογιέβσκη τη χριστιανική philosophia cordis, τη φιλοσοφία της καρδιάς». Αυτή η «ριζικά ασυμφιλίωτη αντίθεση» έχει εντούτοις επισκιάσει και τις πολλές ομοιότητες και συγγένειες ανάμεσά τους: «Την ικανότητά τους να σκάβουν και να κατέρχονται στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής... την αιχμηρή ανάλυση και διάγνωση του μηδενισμού του 19ου αιώνα... τις πολλές προφητικές πλευρές των γραπτών τους και την τεράστια επίδραση που άσκησαν στις γενιές που τους διαδέχθηκαν».
Συμπερασματικά, οι λάτρεις και αναγνώστες του έργου του Νίτσε και του Ντοστογιέβσκη θα δουν πολλές απορίες τους να λύνονται μετά την ανάγνωση της συγκεκριμένης μελέτης. Εκτός, ίσως, από μία: Τι θα κουβέντιαζαν άραγε οι δύο σπουδαίοι άνδρες αν η μοίρα τούς επέτρεπε να συναντηθούν σε ένα καφέ της Βιέννης ή της Αγίας Πετρούπολης;
Στοιχεία βιβλίου:
Ιστοσελίδα: Πατήστε εδώ
Συγγραφέας: Paolo Stellino
Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Σελίδες: 320
Ημερ. έκδοσης: Ιούνιος 2020
ISBN: 978-960-606-054-0
Βιογραφικό του συγγραφέα:
Ο Paolo Stellino είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Nova Institute of Philosophy (IFILNOVA), του New University of Lisbon της Λισαβόνας και μέλος του Nietzsche International Lab (NIL). Εργασίες του, επικεντρωμένες στη φιλοσοφία του Νίτσε, έχουν περιληφθεί σε τέσσερις συλλογικές εκδόσεις και διεθνής ακαδημαϊκές επιθεωρήσεις.
