---Δημοσίευση: 12/11/2020---
Περίληψη οπισθόφυλλου:
"Η ιστορία του Πουγκατσόφ" δεν είναι πολύτιμη μόνο ως ένα από τα πρώτα έργα ιστοριογραφίας αλλά και επειδή προσφέρει το ιστορικό πλαίσιο του μοναδικού μυθιστορήματος που ολοκλήρωσε ποτέ ο Αλεξάντρ Πούσκιν, της διάσημης Κόρης του Λοχαγού. (...)
Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα συνέβησαν τρεις επαναστάσεις. Το να αναφερθούμε στις δύο από αυτές ως επιτυχημένες, θα ήταν... υποτιμητικό! Στην πραγματικότητα, η επιτυχία τους ήταν τόσο μεγάλη, ώστε δεν υπάρχει καμία υπερβολή στον ισχυρισμό ότι διαμόρφωσαν και συνεχίζουν να διαμορφώνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτό που γνωρίζουμε σήμερα ως δυτικό πολιτισμό. Τόσο η Γαλλική όσο και η Αμερικάνικη Επανάσταση σφυρηλάτησαν και γέννησαν ιδέες, πρακτικές, θεσμούς, μέχρι και κράτη και πολιτισμούς που μας προσδιορίζουν.
Η τρίτη επανάσταση της εποχής είχε μόνο ένα κοινό με τις άλλες δύο. Συνέβη την ίδια περίοδο, από το 1773 μέχρι το 1775. Σε όλα τα άλλα, αυτή η επανάσταση, την οποία μας εξιστορεί τόσο δυναμικά ο σπουδαιότερος Ρώσος ποιητής, διαφέρει πλήρως. Με σημαντικότερη διαφορά από όλες... την αποτυχία της. Η εξέγερση του Πουγκατσόφ είχε μηδενική αποτελεσματικότητα, άρα και επίδραση. Ήταν τόσο μεγάλη αυτή η αποτυχία ώστε η επανάσταση αυτή ποτέ δεν ονομάστηκε "επανάσταση". Παρέμεινε στην ιστορία ως "εξέγερση". Ή ακόμα και ως "στάση".
Η άποψή μου:
Μία ρήση που αποδίδεται στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη λέει ότι «η Ιστορία γράφεται από τους νικητές». Οι ιστορικοί πολλές φορές έχουν αναρωτηθεί τι θα έγραφαν τα ιστορικά -και σχολικά- βιβλία αν ο Χίτλερ κέρδιζε τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, αν οι επαναστατημένοι Αμερικάνοι έχαναν τον πόλεμο της ανεξαρτησίας από τους Βρετανούς ή αν ο Ξέρξης εξαφάνιζε τις ελληνικές πόλεις-κράτη από προσώπου γης, κατά συνέπεια και από τα βιβλία της Ιστορίας. Ίσως και ο ίδιος ο Βοναπάρτης να αναρωτιόταν τι θα συνέβαινε αν η στρατιά του δεν ξεκληριζόταν στις αχανείς παγωμένες εκτάσεις της τσαρικής επικράτειας...
Περίπου σαράντα χρόνια πριν τη Γαλλική εισβολή, η Ρωσία συγκλονιζόταν από μία ακόμη πολεμική σύρραξη, εμφύλια αυτή τη φορά. Η εξέγερση των Κοζάκων του Ντον, με επικεφαλής κάποιον Εμελιάν Πουγκατσόφ, αιματοκύλισε την αυτοκρατορία της Αικατερίνης της Μεγάλης και απείλησε την ίδια την εξουσία της. Η εξέγερση ξεκίνησε σαν μία μοναχική σπίθα που άναψε στην πολίχνη Γιάικ, πριν μετατραπεί σύντομα σε μία απέραντη πυρκαγιά που κατέκαψε κυριολεκτικά και μεταφορικά εκατοντάδες πόλεις, χωριά και οχυρά της Ρωσίας, κοστίζοντας τη ζωή σε χιλιάδες στρατιώτες, άτακτους και άμαχους. Την ιστορία του Πουγκατσόφ και της ξεχασμένης εξέγερσής του κατέγραψε κάποιος που καθόλου δεν έχει ξεχαστεί, αν και όχι ως μυθιστοριογράφος. Ο Αλεξάντρ Πούσκιν, εθνικός ποιητής της Ρωσίας, πήρε την άδεια του Τσάρου Νικόλαου Α’ να μελετήσει τα κρατικά και στρατιωτικά αρχεία και να καταγράψει στα ιστορικά κιτάπια το όνομα και τα «κατορθώματα» του ανθρώπου που αιματοκύλισε τη Ρωσία, ένα όνομα μάλιστα που οι χωρικοί της περιοχής όπου έδρασε φοβούνταν ακόμα και να αναφέρουν για να μη θεωρηθεί ότι συμπαθούσαν τον στασιαστή.
Στο έργο του ο Πούσκιν άφησε στην άκρη την ποιητική του κλίση και έγραψε ως ιστορικός, αποφεύγοντας το λυρισμό και το συναίσθημα· κατέγραψε γεγονότα και πρόσωπα, μάχες και νεκρούς, γενναίους και δειλούς στρατηγούς, ριψοκίνδυνους και αδίστακτους αντάρτες, θριάμβους και πανωλεθρίες των δύο στρατοπέδων. Έγραψε Ιστορία· αλλά βλέποντάς την από την πλευρά του νικητή. Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Ο Πούσκιν ερεύνησε και έγραψε με την άδεια του Τσάρου και -υποθέτει κανείς- έχοντας υποστεί τη λογοκρισία του αυτοκράτορα και της Αυλής του. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποκρύπτει τα γεγονότα, κάθε άλλο. Περιγράφει κάθε μάχη και αψιμαχία, αναφέρει νεκρούς και τραυματίες κατά προσέγγιση, παραδέχεται τη στρατιωτική «καπατσοσύνη» του Πουγκατσόφ και των ανταρτών, που τους έδωσαν σημαντικές νίκες και επιτυχίες· είναι αυστηρός με τους «δειλούς» και «άτολμους» Ρώσους αξιωματικούς και διοικητές, με τους «προδότες» που συντάχθηκαν με τους αντάρτες, αλλά δίνει παράλληλα τα εύσημα στους γενναίους και πιστούς στρατηγούς που κατάφεραν να καταπνίξουν τελικά την εξέγερση.
Ο συγγραφέας δεν αποφεύγει να περιγράψει τη φρίκη του πολέμου, αλλά και τα τρομερά εγκλήματα των στασιαστών. Άμαχοι, ηλικιωμένοι, γυναίκες, παιδιά σφαγιάζονταν χωρίς λύπηση: «Αποκεφάλισαν τον Μπίλοφ και από τον Ελάγκιν, άνθρωπο χοντρό, αυτοί οι κακούργοι έβγαλαν το λίπος για να το βάζουν στις πληγές τους. Διαμέλισαν τη γυναίκα του, ενώ την κόρη του... την πήρε ο Πουγκατσόφ ως παλλακίδα του». Σε κάποια λίγα σημεία της αφήγησης, ανακαλύπτουμε και τον ποιητή Πούσκιν: «...Μια γριά Κοζάκα περιπλανιόταν κάθε μέρα στον ποταμό Γιάικ και τραβούσε μ’ έναν γάντζο προς την όχθη τα πτώματα που έπλεαν μουρμουρίζοντας: “Δεν είσαι εσύ παιδάκι μου;... δικές σου δεν είναι οι μαύρες μπούκλες που μουσκεύουν στο φρέσκο νερό;” και βλέποντας το άγνωστο πρόσωπο, απωθούσε απαλά το πτώμα...»
Αν πάντως κάποιος θέλει να καταλάβει ποιος ήταν πραγματικά ο Πουγκατσόφ, θα μείνει με την απορία. Ο συγγραφέας αναφέρει ελάχιστες πληροφορίες για τη ζωή και την προσωπικότητα του ηγέτη της εξέγερσης, ο οποίος ξεσήκωνε τα πλήθη παρουσιαζόμενος ως ο νεκρός Τσάρος Πέτρος Γ’. Είναι προφανές ότι ο συγγραφέας δε θέλει ούτε να κατανοήσει ούτε να ηρωοποιήσει τον άνθρωπο που έχυσε τόσο αίμα και τελικά προδόθηκε από τους συντρόφους του για να πεθάνει ως εγκληματίας στα χέρια του δήμιου. Φυσικά, οι αναγνώστες στην Τσαρική Ρωσία του 19ου αιώνα που διάβασαν το έργο του Πούσκιν δεν έγιναν σοφότεροι ούτε ως προς τις αιτίες που αυτή η εξέγερση είχε τόσο μεγάλη λαϊκή αποδοχή και συμμετοχή. Για ποιο λόγο χιλιάδες άνθρωποι έτρεχαν στις μάχες εναντίον των τσαρικών στρατευμάτων, με μόνα όπλα τις τσουγκράνες και τα δίκρανά τους;
Διαβάζοντας το έργο στην εποχή μας, βρίσκουμε διάσπαρτες κάποιες απαντήσεις για τις αιτίες της λαϊκής δυσαρέσκειας που οδήγησε στην αιματοβαμμένη εξέγερση: «Ψυχές... Έτσι ονόμαζαν οι γαιοκτήμονες τους δουλοπάροικους, οι οποίοι ήταν περιουσιακό τους στοιχείο που μπορούσε να παιχτεί και στο Χρηματιστήριο ή στα χαρτιά».
«Οι υποκινητές της στάσης τιμωρήθηκαν με μαστίγωση, περίπου εκατόν σαράντα εξορίστηκαν στη Σιβηρία, σε κάποιους έγινε αναγκαστική επιστράτευση... Αυτά τα σκληρά και αναγκαία μέτρα αποκατέστησαν φαινομενικά την τάξη... Οι μυστικές συνάξεις όμως προδιέγραφαν την καινούρια εξέγερση».
Και τέλος -με κάποια έκπληξη- διαβάζει κανείς το εξής: «Τα σκληρά μέτρα που είχαν πάρει σε όλη τη Ρωσία για τον έλεγχο της πρόσφατα μαινόμενης πανούκλας είχαν προξενήσει στον πληθυσμό αγανάκτηση».
Η Ιστορία επαναλαμβάνεται· την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα, έλεγε ο Καρλ Μαρξ...
Στοιχεία βιβλίου:
Ιστοσελίδα: Πατήστε εδώ
Συγγραφέας: Αλεξάντρ Πούσκιν
Μετάφραση: Ελένη Κατσιώλη
Σελίδες: 176 / Διαστάσεις: 14Χ21
Ημερ. έκδοσης: 2017
ISBN: 978-618-82534-9-0
Βιογραφικό του συγγραφέα:
Ο Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν ήταν Ρώσος λογοτέχνης, ο μεγαλύτερος ποιητής της Ρωσίας που θεωρείται και ο δημιουργός της νεότερης ρωσικής λογοτεχνίας.
.jpg)