---Δημοσίευση: 6/4/2022---
Περίληψη οπισθόφυλλου:
Εκείνος που διδάσκει την απειθαρχία είναι εχθρός του λαού και εκείνος που λατρεύει το εγώ του είναι κοινωνικός εχθρός.
Η κοινωνία θέτει ως πρώτη αρχή την αγάπη προς τον πλησίον και την αυτοθυσία, και η πρόοδος είναι το αποτέλεσμα μιας πάντοτε σκληρότερης υποδούλωσης του ζώου μέσα στην ψυχή του ανθρώπου, της πάντοτε αυστηρότερης χαλιναγώγησης της αίσθησης του καθήκοντος και της πάντοτε λεπτότερης ευθύνης.
Η μόνη συζητήσιμη χειραφέτηση, είναι η χειραφέτηση της κρίσης και όχι αυτή των επιθυμιών.
Η άποψή μου:
Ο 19ος αιώνας σηματοδότησε σε μεγάλο βαθμό τη μετάλλαξη της -Δυτικής τουλάχιστον- κοινωνίας, σε αυτή που γνωρίζουμε και στην οποία ζούμε ακόμη και σήμερα. Η βιομηχανική επανάσταση μετέτρεψε εκατομμύρια ανθρώπους από αγρότες και κτηνοτρόφους σε βιοτέχνες και εργατοϋπαλλήλους. Η αστική τάξη κέρδισε πρώτα τα μέσα παραγωγής και τον πλούτο και κατόπιν την εξουσία, από αυτούς που τα κατείχαν όλα ως τότε· την αριστοκρατία και την Εκκλησία. Ο κόσμος άλλαξε συθέμελα και άλλαξε για πάντα (;). Αυτές οι τεκτονικές αλλαγές, όμως, δεν ήταν ούτε εύκολες, ούτε αναίμακτες. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ού αιώνα δεν ήταν παρά το αποτέλεσμα αναταράξεων και ανακατατάξεων που πραγματοποιούνταν για πολλά χρόνια, σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο. Οι φιλόσοφοι και διανοητές του 19ου αιώνα είχαν πολλά να ερευνήσουν, να μελετήσουν και να συμπεράνουν· και πάρα πολλούς να επηρεάσουν. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μαρξ, ο Νίτσε, ο Λένιν, ο Φρόυντ, ο Χέγκελ, ο Θορώ και πολλοί άλλοι, παραμένουν επίκαιροι ακόμα και σήμερα και το έργο τους εξακολουθεί να προκαλεί ενδιαφέρον, ανεξάρτητα αν κανείς συμφωνεί ή διαφωνεί μαζί τους.
Ένας από τους διανοητές του 19ου αιώνα, ο Αυστριακός, με εβραϊκή καταγωγή, Μαξ Νορντάου, αμφιλεγόμενος ήδη στην εποχή του, επέλεξε μεταξύ άλλων να γράψει το 1892 για τον αιώνα που πλησίαζε, τον εικοστό. Η μελέτη του, που περιλαμβάνεται στο ογκώδες έργο του «Εκφυλισμός», αποτελεί κατά το ήμισυ μία αποτίμηση της τότε κοινωνικής κατάστασης, αλλά και μία ζοφερή, ή δυστοπική όπως θα τη χαρακτηρίζαμε σήμερα, ματιά στο μέλλον. Ζοφερό όμως θεωρεί και το παρόν, άλλωστε ο τίτλος του έργου του (Εκφυλισμός) είναι χαρακτηριστικός. Ο Νορντάου τα βάζει σχεδόν με όλους, χωρίς να μασάει τα λόγια του. Θεωρεί την τέχνη και τους εκπροσώπους της ως αίτιο και αποτέλεσμα κοινωνικής παρακμής, το κυνήγι για την ηδονή και το πάθος ως ζωώδη ένστικτα, ως επιστροφή σε μια πρωτόγονη κατάσταση. Θεωρεί ότι η ανθρωπότητα πάσχει από μία «διανοητική επιδημία, ένα είδος πανώλης, εκφυλισμού και υστερισμού» και «όπως είναι λογικό, όλοι αναρωτιόμαστε με αγωνία, τι θα συμβεί τώρα;».
Ο Νορντάου δίνει τις απαντήσεις του, προβλέποντας την κοινωνία του 20ού αιώνα. Διαβάζοντας τη μελέτη του 130 χρόνια μετά, ο αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι πέφτει μέσα σε αρκετές προβλέψεις του, όπως την επιβαλλόμενη πολιτιστική ομοιομορφία ή την έξαρση της σαγήνης του σεξ και της βίας, χωρίς την αιδώ της εποχής του. Για όλα τα «δεινά» όμως, σύμφωνα με τον συγγραφέα, φταίει μία συγκεκριμένη μερίδα ανθρώπων: οι αδύναμοι, οι ποταποί, οι εκφυλισμένοι. Αυτοί που επιβάλλουν τα κτηνώδη πάθη τους και τις υστερικές συμπεριφορές τους, μην αφήνοντας την κοινωνία να προοδεύσει, τους δυνατούς και φωτισμένους να ανέβουν ακόμη πιο ψηλά στα σκαλιά της εξέλιξης. Η λύση στο πρόβλημα είναι η προφανής: οι αδύναμοι δε θα επιβιώσουν, τελικά θα εκφυλιστούν και θα εξαλειφθούν, αφού η ανθρωπότητα δε θα αφεθεί να καταστραφεί και θα αποτινάξει από πάνω της αυτούς που τη βαραίνουν και την καθυστερούν.
Ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί η εξάλειψη των εκφυλισμένων, των σωματικά ή/και ψυχικά άρρωστων, δεν διευκρινίζεται· τουλάχιστον όχι με σαφήνεια. Η Ιστορία διδάσκει ότι πράγματι τον 20ό αιώνα κάποιοι βάλθηκαν να εξολοθρεύσουν αυτούς που -εκείνοι θεωρούσαν- ως εκφυλισμένους· εκατομμύρια Εβραίοι, μεταξύ άλλων, σφαγιάστηκαν στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο από τους Ναζί, που χρησιμοποίησαν ως ιδεολογικό υπόβαθρο και κάποιες από τις απόψεις του Σιωνιστή Νορντάου. Ήταν ίσως αυτό που δεν προέβλεψε ή δεν ήθελε να προβλέψει ο ίδιος· ότι, είτε «εκφυλισμένοι» είτε «φωτισμένοι», οι άνθρωποι είναι το ίδιο ικανοί να βαδίσουν τον μοιραίο δρόμο προς την αυτοκαταστροφή.
Συγγραφέας: Μαξ Νορντάου
Μετάφραση: Χ. Βασιλειάδου
Σελίδες: 64
Ημερ. έκδοσης: 1930 / Δεκέμβριος 2019
ISBN: 978-960-606-067-0
