---Δημοσίευση: 07/09/2020---
Περίληψη οπισθόφυλλου:
«Η ζωή είναι ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι που ξεκίνησε δισεκατομμύρια χρόνια πριν και συνεχίζεται. Συνεχίζεται στην εποχή του ανθρώπου, την Ανθρωπόκαινο Εποχή, όπως θέλει να την ονομάσει, θέτοντας τον εαυτό του πρωταγωνιστή των εξελίξεων στον πλανήτη και στη ζωή, θεωρώντας τον ως τον σπουδαιότερο γεωλογικό παράγοντα των τελευταίων Γεωλογικών Αιώνων.
Θα ταξιδέψουμε χρόνια πίσω, πιο μπροστά από τότε που πρωτοεμφανίσθηκε ο άνθρωπος στη Γη και μετά την εμφάνισή του και την κυριαρχία του. Θα αναλύσουμε αποτυπώματα και αντιλήψεις παλαιών και σύγχρονων πολιτισμών, έχοντας ως γνώμονα τις φιλοσοφικές, επιστημονικές, τεχνολογικές και πολιτικές αναζητήσεις καθώς και τον αντίκτυπό τους στην κοινωνία του τότε και του σήμερα. Ζητούμενο είναι να δώσουμε απαντήσεις σε μικρά ή μεγάλα ερωτήματα που αφορούν τη δυναμική του πλανήτη, τη ζωή και τα φαινόμενά της, όπως: Πού και πώς αποτυπώνεται το πέρασμα του χρόνου στο Σύμπαν, στη Γη, στη Ζωή; Γιατί η ζωή είναι τόσο πολύπλοκη; Είναι τα πάντα δημιουργήματα ενός υπέρτατου Θεού, ή η τύχη “παίζει ζάρια”; Είμαστε δέσμιοι των γονιδίων και της κληρονομικότητας; Είναι ο καθένας μας μοναδικός; Ποιοί παράγοντες διαμορφώνουν την ιδιαιτερότητά μας; Τί είναι η “οριζόντια κληρονομικότητα”; Πού και πόσο διαφέρουμε από τον χιμπατζή; Μπορούμε να ξαναγίνουμε νέοι; Τί στιγματίζει ο “κοινωνικός δαρβινισμός”; Μπορεί να συνδυασθεί η Βίβλος με τους Γεωλογικούς Αιώνες και την Εξέλιξη της Ζωής; Τί ρόλο παίζει το περιβάλλον, στενό ή ευρύ, στη διαμόρφωση και την εκδήλωση της ζωής; Είναι οι φυσικοί πόροι ατελείωτοι; Τί είναι η κλιματική αλλαγή; Τί είναι ο Κόκκινος Κατάλογος; Μπορεί ο λύκος να γίνει συνεργάτης του ανθρώπου; Είναι ο άνθρωπος “γεωλογικός παράγοντας”; Τί είναι η “Ανθρωπόκαινος Εποχή”; Μπορούμε να διαμορφώσουμε το μέλλον μας; Είναι κάποια από τα ερωτήματα που περιμένουν απαντήσεις μέσα από τις σελίδες του βιβλίου”.
Η άποψή μου:
«Η ζωή είναι ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι που ξεκίνησε δισεκατομμύρια χρόνια πριν και συνεχίζεται». Με αυτές τις φράσεις ξεκινά το βιβλίο του ο διδάκτορας του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ, κ. Ζαχαρίας Σκούρας. Ένα ταξίδι για το οποίο ο άνθρωπος ξέρει ελάχιστα, αλλά ο αναγνώστης του «Ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου» ασφαλώς πολλά περισσότερα από πριν, αφού ολοκληρώσει την ανάγνωση των κατατοπιστικών σελίδων του βιβλίου. Όροι όπως φυσική επιλογή, γενετική ποικιλομορφία, βιοτεχνολογία, νεολαμαρκισμός, αρχέγονη σούπα κλπ. μπορεί να ακούγονται δυσνόητοι ή αινιγματικοί στους αδαείς και μη μυημένους στις επιστήμες της Βιολογίας και της Γενετικής -στους περισσότερους από εμάς δηλαδή- όμως, ακριβώς σε εμάς τους αδαείς απευθύνεται ο συγγραφέας· και όχι άδικα. Η γνώση για την προέλευση της ζωής και του ανθρώπινου είδους, οι θεωρίες που επικράτησαν ανά τους αιώνες, οι διαμάχες μεταξύ επιστημόνων, κρατούντων, θεσμών, με κίνητρα όχι πάντα επιστημονικά, αλλά πολύ συχνότερα πολιτικά και θρησκευτικά, είναι πολύτιμο εφόδιο. Κι αυτό γιατί, όπως η ζωή ταξιδεύει και εξελίσσεται με διάφορες μορφές στην πορεία του χρόνου, έτσι παραμένουν ζωντανές οι βεβαιότητες ή αμφιβολίες μας για ένα από τα βασικά ερωτήματα που βασανίζουν τον άνθρωπο από την εμφάνιση του στη γη χιλιάδες χρόνια πριν: από πού ερχόμαστε και πού καταλήγουμε;
Ως ένας από τους αδαείς λοιπόν, διάβασα το βιβλίο που σκοπό έχει να μας κάνει σοφότερους. Είναι περιττό να σημειώσω ότι οι γνώσεις μου σχετικά με τη θεματολογία του βιβλίου δεν πλησιάζουν ούτε στο ελάχιστο την επιστημονική γνώση και το ακαδημαϊκό υπόβαθρο ενός καθηγητή Γενετικής όπως είναι ο κ. Σκούρας. Παρόλα αυτά, η εκλαϊκευμένη προσέγγιση του συγγραφέα σε μια «δύσκολη» επιστήμη κάνει το «Ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου» προσιτό στον μέσο αναγνώστη. Τι μαθαίνουμε λοιπόν διαβάζοντας το βιβλίο; Τη διαδρομή για την απόκτηση της γνώσης για τη ζωή και τον κόσμο γύρω μας από τους αρχαίους και μεσαιωνικούς πολιτισμούς μέχρι τον 18ο και 19ο αιώνα, όπου η επιστήμη έκανε άλματα στην έρευνα και την ανακάλυψη νέων δρόμων στην επίπονη αναζήτηση της γνώσης. Πολύ συχνά τα άλματα ήταν στην πραγματικότητα μικρά βήματα ιδιοφυών και πρωτοπόρων ανθρώπων: το ριψοκίνδυνο ταξίδι του Δαρβίνου στα νησιά Γκαλαπάγκος, η μελέτη των απολιθωμένων κοχυλιών από τον Λαμάρκ, τα πειράματα με τα μοσχομπίζελα του Μέντελ, η μονοσέλιδη δημοσίευση στο περιοδικό Nature των Γουότσον και Κρικ· η ανακάλυψη του DNA, «ενός ντοκουμέντου της εξελικτικής ιστορίας του ανθρώπου», είχε μόλις ανακαλυφθεί.
Η απόκτηση της επιστημονικής γνώσης και τα αποτελέσματα αυτής δεν ήταν πάντα αρεστά, για διάφορους λόγους και αιτίες. Ο συγγραφέας εξηγεί συνοπτικά κάποιες από αυτές:
"Η Γενετική διεύρυνε τις αντιλήψεις για τα φαινόμενα της ζωής, αντικαθιστώντας τις ατεκμηρίωτες μεταφυσικές δοξασίες και τα δόγματα που δυνάστευαν τη γνώση, την υγεία, τη διατροφή, την ανάπτυξη και την έκφραση των ανθρώπων... Το διακύβευμα ήταν μεγάλο γιατί οι απόψεις αυτές επηρέαζαν σημαντικά τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές πρακτικές και εξελίξεις."
"Η 14η Απριλίου 2003, όταν αποκρυπτογραφήθηκε το 99% του ανθρώπινου γονιδιώματος, μέρα ορόσημο για την παγκόσμια ειρήνη και συνεργασία της επιστήμης και της κοινωνίας... δεν γιορτάστηκε με μεγαλοπρέπεια άλλων εορτασμών, που διατηρούν και επιτείνουν τα μίση και τους ανταγωνισμούς μεταξύ των ανθρώπων."
"Η Ανθρωπόκαινος, ή αλλιώς η Εποχή του Ανθρώπου, περιλαμβάνει όλες τις σημαντικές επιπτώσεις/επιβαρύνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας πάνω στα οικοσυστήματα της Γης, όπως: η ατομική βόμβα... η κλιματική αλλαγή, η υπερθέρμανση του πλανήτη, ο υπερπληθυσμός. Ο άνθρωπος θεωρείται πλέον ως γεωλογικός παράγοντας με «αποτυπώματα» και «υπογραφή»."
"Η «δίκη του πιθήκου», όπου η θρησκεία αντιμαχόταν την επιστήμη, διεξήχθη το 1925 στις ΗΠΑ. Στην πολύκροτη αυτή δίκη, καταδικάστηκε ο δάσκαλος John Scopes για τη διδασκαλία της εξέλιξης σε δημόσιο σχολείο... Το ζήτημα επανήλθε έντονα και πήρε ευρεία δημοσιότητα κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών του 2000 και 2008 (Τζωρτζ Μπους και Μπάρακ Ομπάμα, αντίστοιχα)."
Ο συγγραφέας επιχειρηματολογεί υπέρ της επιστήμης, και τα επιχειρήματά του είναι πειστικά: Η επιστήμη είναι ένα ανθρώπινο κύημα, που κινείται, αναζητά, αξιολογεί, αναθεωρεί, απορρίπτει, αποδέχεται... Ανακαλύπτει νέους ορίζοντες, εργαλεία και τεχνολογίες... απαλύνει τον πόνο, βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης, προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο, γνωστοποιεί το άγνωστο, αναλύει το μεταφυσικό. Και τα συμπεράσματα της επιστημονικής έρευνας είναι συγκλονιστικά: Κανένας οργανισμός (μικροοργανισμός, φυτό ή ζώο) που υπάρχει στον πλανήτη δεν είναι ίδιος με τον άλλο. Κανένας άνθρωπος, από τα επτά δισεκατομμύρια ανθρώπους στη Γη, δεν είναι ίδιος με άλλον... Κάθε νέα ζωή που γεννιέται... περιέχει και κάτι μοναδικό, γι’ αυτό και αποτελεί μια νέα πρόταση ζωής. Όταν κανείς εντυπώσει την εκπληκτική αυτή ιδιότητα της ζωής, θα μπορεί να βλέπει την κάθε μορφή ζωής και τον συνάνθρωπό του με άλλη ματιά, με σεβασμό στη διαφορετικότητα... Οι αποκαλύψεις αυτές ενισχύουν τα μέγιστα την έννοια της δημοκρατίας, της ελευθερίας, τη συνύπαρξη του διαφορετικού. Αποδομούν τις παρωχημένες αντιλήψεις για την υπεροχή του φύλου, του χρώματος και της φυλής, που χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από συμπλεγματικούς θιασώτες του ολοκληρωτισμού ως ιδεολογικά και διαχειριστικά υπόβαθρα για την υποταγή των ανθρώπων.
Πώς θα συνεχίσουμε το ταξίδι μας; Πώς θα αξιολογούνται τα δρώμενα και πώς θα λαμβάνονται οι αποφάσεις για τον δρόμο που θα παίρνουμε και τον τρόπο που θα ταξιδεύουμε; αναρωτιέται στον επίλογο του βιβλίου του ο κ. Ζαχαρίας Σκούρας. Ίσως με το να μην παίρνουμε τον εαυτό μας πολύ στα σοβαρά, θα ήταν η ταπεινή μου απάντηση. Και αιτιολογώ το γιατί, παραθέτοντας ένα ακόμη απόσπασμα του βιβλίου: Εκτιμάται ότι από τότε που ξεκίνησε η ζωή στη Γη (3,7 δισ/μύρια χρόνια πριν) μέχρι σήμερα, έζησαν περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια είδη, το 99,9% των οποίων έχουν εξαφανισθεί.
Ίσως τελικά να είμαστε τόσο σημαντικοί ή άτρωτοι όσο νομίζουμε...
Στοιχεία βιβλίου:
Ιστοσελίδα: Πατήστε εδώ
Συγγραφέας: Ζαχαρίας Σκούρας
