Η άποψή μου:
(γράφει η Μαριάννα Φλέσσα)
Η Ελίφ Σαφάκ είναι σήμερα η πλέον διάσημη Τουρκάλα (Βρετανοτουρκάλα για την ακρίβεια) σύγχρονη συγγραφέας. Αγαπήθηκε και διαβάζεται με μανία τόσο στη χώρα καταγωγής της όσο και εκτός αυτής. Ο λόγος είναι γιατί έχει καταφέρει να παντρέψει με απόλυτη επιτυχία την οθωμανική παράδοση της χώρας καταγωγής της με την οπτική και τη λογοτεχνική διήγηση της Δύσης και της χώρας που μεγάλωσε, της Βρετανίας. Γράφει τα έργα της τόσο στα τουρκικά όσο και στα αγγλικά προσεγγίζοντας ένα μεγάλο αναγνωστικό κοινό που γοητεύεται από τα παραμύθια της Ανατολίας. «Ο μαθητευόμενος αρχιτέκτονας» (πρώτη έκδοση 2013), που έρχεται στα χέρια μας από τις εκδόσεις Ψυχογιός, είναι ένα από τα έργα της που με ιδιαίτερη ικανότητα αναμειγνύει τη διττή παράδοση της καταγωγής της, με αποτέλεσμα ένα ιστορικό κατά βάση μυθιστόρημα να διηγείται με όρους παραμυθιού και ονείρου την ιστορία ενός αρχιτέκτονα. Ίσως του πιο σημαντικού Οθωμανού αρχιτέκτονα, ισάξιο, τουλάχιστον, των αντίστοιχων δυτικών αρχιτεκτόνων της εποχής του, του Μιμάρ Σινάν (1489-1588).
Στα μέσα του 16ου αιώνα, στην ακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, φτάνει στην Κωνσταντινούπολη από το μακρινό Ινδουιστάν ο Τζαχάν. Είναι μαχούτ, θηριοδαμαστής και επιστρατεύτηκε να συνοδεύσει στο μακρύ ταξίδι του έναν σπάνιο λευκό ελέφαντα, τον Τσόντα, πολύτιμο διπλωματικό δώρο του Σάχη στον πολυχρονεμένο Σουλτάνο. Παρά την μοναδικότητα και την πρωτοτυπία του δώρου, ο μικρός Τζαχάν σύντομα βρίσκει τον εαυτό του αποκλεισμένο στον κήπο του παλατιού με μοναδική του ευθύνη να τον φροντίζει και να τον περιποιείται. Περιτριγυρισμένος από θαύματα και ζώντας μέσα στην -πέρα από κάθε φαντασία- ανατολίτικη πολυτέλεια του παλατιού, ο Τζαχάν μαθαίνει τους τρόπους της Αυλής, παρακολουθεί τις συνωμοσίες που εξυφαίνονται γύρω από το θρόνο, μαθαίνει να προφυλάσσεται από ανθρώπους που προσπαθούν να τον βλάψουν. Γνωρίζει όμως και ανθρώπους που θα αλλάξουν τη μοίρα του για πάντα. Τη μικρή πριγκίπισσα Μιχριμάχ, την κόρη του Σουλτάνου, που την ερωτεύεται και την κρατά στην καρδιά του για πάντα, αλλά και τον πιο σημαντικό άνθρωπο της ζωής του: τον μέντορά του, τον δάσκαλο Σινάν, τον Πρώτο Βασιλικό Αρχιτέκτονα που χαίρει την αμέριστη εκτίμηση και εύνοια του Πολυχρονεμένου. Ο δάσκαλος Σινάν διακρίνει στον Τζαχάν τα χαρακτηριστικά ενός χαρισματικού ανθρώπου: εξυπνάδα, επιμονή, λαχτάρα για μάθηση, τιμιότητα και τον παίρνει για μαθητή του. Κοντά του ο μικρός θηριοδαμαστής θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να μορφωθεί αλλά και να ανελιχθεί κοινωνικά και οικονομικά.
Το παραμύθι εκτυλίσσεται με μαεστρία γύρω από τον μικρό Τζαχάν αλλά δεν είναι αυτός ο κύριος ήρωας της ιστορίας μας. Μέσα από τα μάτια του παρακολουθούμε τη ζωή ενός από τους σημαντικότερους (αν όχι τον σημαντικότερο) αρχιτέκτονες της Οθωμανικής εποχής. Ο Σινάν Μιμάρ (1489-1588), με ελληνική καταγωγή, διέπρεψε στη Μεγάλη Πύλη και εισήγαγε καινοτόμα στοιχεία στην αρχιτεκτονική της εποχής. Τα έργα του είναι αμέτρητα. Πάνω από 500 κάστρα και γέφυρες και τζαμιά και κτίρια δημόσιας χρήσης του αποδίδονται και κάποια από αυτά διατηρήθηκαν και είναι θαυμαστά ακόμη και σήμερα: το Τέμενος του Σεχζαντέ, το Σουλεϊμανιέ τζαμί και το Τέμενος Σελιμιγιέ.
Ο Τζαχάν, ο έξυπνος, τίμιος, αλλά γοητευτικά αφελής και αθώος ήρωας του μυθιστορήματος, όπως είπα, φαίνεται να είναι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας αλλά στην ουσία είναι ο αφηγητής και μέσα από τη διήγηση της δικής του ζωής, γνωρίζουμε το Μιμάρ Σινάν. Προφανώς πρόκειται για φανταστικό πρόσωπο όπως και όλη η ιστορία του δώρου του Σάχη και του λευκού ελέφαντα είναι ένα αποκύημα της φαντασίας της Ελίφ Σαφάκ και φυσικά, είναι η αφορμή να γνωρίσουμε τα έργα και τις ημέρες του αρχιτέκτονα μέσα από τα μάτια του Ινδού μαθητή του, που όπως είπα παραπάνω είναι υπαρκτό πρόσωπο. Ενώ, αρχικά και για σύντομο διάστημα, η αφήγηση γίνεται από τον ίδιο τον Τζαχάν και αφορά κομμάτι από το προσωπικό του ημερολόγιο, στη συνέχεια γίνεται τριτοπρόσωπη με έναν παντογνώστη αφηγητή να παρακολουθεί βήμα-βήμα τον ίδιο τον αρχιτέκτονα μέσα από τα μάτια του μαθητή του. Στο μυθιστόρημα συμμετέχουν πολλά ιστορικά πρόσωπα όπως για παράδειγμα ο Σουλεϊμάν Α' ο Μεγαλοπρεπής, ο Σελίμ Β' και ο Μουράτ Γ' που βασιλεύουν την εποχή που δρα και κτίζει στην Κωνσταντινούπολη ο δάσκαλος Σινάν. Σε γενικές γραμμές και χωρίς σημαντικές χρονικές αποκλίσεις, όπως ομολογεί η ίδια η συγγραφέας, ακολουθείται η ιστορική γραμμή και παρεμβαίνει μόνο σε ελάχιστα σημεία, κυρίως χρονολογικά, έτσι ώστε να ομαλοποιήσει τη συνέχεια της πλοκής.
Αγάπησα πολύ τον Μαθητευόμενο Αρχιτέκτονα. Είναι ένα μυθιστόρημα το οποίο διηγείται μία ιστορική περίοδο που εμείς οι Έλληνες έχουμε ελάχιστες γνώσεις: την οθωμανική περίοδο της Κωνσταντινούπολης, της Ισταμπούλ όπως, εν τέλει, ονομάζεται την περίοδο αυτή. Ανθρώπινοι χαρακτήρες, άνθρωποι που δρουν σύμφωνα με την εποχή τους, συμπαρασύρουν τον αναγνώστη σε ένα υπέροχο ταξίδι. Ζωντανές περιγραφές από το πολύβουο και πολύχρωμο πλήθος να τριγυρνά στα σοκάκια, τα παζάρια και τις αγορές της με τα πολύτιμα εμπορεύματα, οι μυρωδιές από τα μπαχάρια, τα πολύτιμα ξύλα και τα σαγηνευτικά αρώματα να γαργαλάνε τη μύτη μας, τον Ιμάμη να καλεί σε προσευχή το πλήθος των πιστών. Μια εικόνα, που μεταφέρεται μέσα από υπέροχες λέξεις, διαλεγμένες προσεκτικά από την συγγραφέα έτσι ώστε το κείμενο να λαμβάνει μια ποιητική χροιά. Παρόλα αυτά, οι λέξεις υπηρετούν μια ρεαλιστική περιγραφή της πόλης, χωρίς υπερβολές και εξιδανικεύσεις, γοητευτική, νοσταλγική που ενισχύει τη μυθιστορηματική βιογραφία του δάσκαλου Σινάν.
Θα αναρωτηθεί κανείς αν η πλοκή του μυθιστορήματος είναι αναμενόμενη κι αν τελειώνει τη στιγμή που φεύγει ο δάσκαλος από τον κόσμο αυτό. Θεωρώ ότι το τέλος είναι μια μικρή έκπληξη για τους αναγνώστες, ενώ παράλληλα δικαιώνει ολοκληρωτικά τον μεγάλο αρχιτέκτονα για την επιλογή και την εμπιστοσύνη που έδειξε στο μικρό άγνωστο Ινδό μαθητή του. Κλείνει την ιστορία με τον πλέον επαρκή και αναγνωστικά απολαυστικό τρόπο. Θα έλεγα ότι το βιβλίο απευθύνεται ιδιαίτερα στους λάτρεις των Παραμυθιών της Χαλιμάς και της Ανατολίτικης Κουλτούρας αλλά θα ήταν λάθος. Είναι και πηγή γνώσης μιας εποχής όχι ιδιαίτερα γνωστής, μιας αυτοκρατορίας που συνδέθηκε στενά με την δική μας ιστορία. Θα το πρότεινα ανεπιφύλακτα ιδιαίτερα γοητευμένη από τις πληροφορίες που η παράδοση έφερε ως τις μέρες μας και κατέγραψε η Ελίφ Σαφάκ σε αυτό το υπέροχο ταξίδι.
Στοιχεία βιβλίου:
Ιστοσελίδα: Πατήστε εδώ
Συγγραφέας: Ελίφ Σαφάκ
Μετάφραση: Άννα Παπασταύρου
Ηλικία: 18+
Σελίδες: 528 / Διαστάσεις: 14 x 21 cm
Ημερ. έκδοσης: 23 Ιανουαρίου 2020
ISBN: 978-618-01-3048-5
.jpg)
