Μάθετε πού και πότε γίνονται οι συναντήσεις στο τέλος του κειμένου!!!
Το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου 2018 πραγματοποιήθηκε η τρίτη συνάντηση της λέσχης και συζητήθηκε το βιβλίο του Εμίλ Ζολά "Νανά". Συντονίστρια της λέσχης είναι η συγγραφέας Ισμήνη Χαρίλα και τον πολιτισμικό σχολιασμό έχει αναλάβει η ραδιοφωνική παραγωγός Άννα Μουσογιάννη.
Ο σχολιασμός της Ισμήνης Χαρίλα:
Το 1920 η Κωλέτ παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό τον «Αγαπημένο» που περιγράφει την ερωτική σχέση ανάμεσα σε μια πλούσια εταίρα σαράντα εννιά ετών, την Λεά ντε Λονβάλ και τον κατά εικοσιτέσσερα χρόνια μικρότερό της, τον Chéri, ή κατά κόσμον Φρεντ Πελού.
Ενώ στο πρώτο έργο υπάρχει η σύγκρουση των πεποιθήσεων της επονομαζόμενης καλής και ενάρετης κοινωνίας και του περιθωριακού κόσμου, στο δεύτερο οι ήρωες ανήκουν στο ίδιο περιβάλλον χωρίς ετερόκλητες προσεγγίσεις. Η Μαργαρίτα Γκωτιέ για τους συμπολίτες της δεν είναι «η γυναίκα που είχε μια αθωότητα μέσα της», όπως αποφαίνεται ο Αρμάνδος, αλλά εκείνη που κρατά πάντοτε ένα μπουκέτο καμέλιες που υποδηλώνουν με το άσπρο ή το κόκκινο χρώμα τους τη διαθεσιμότητά της για τους εραστές της. Η Λεά αντίθετα στην αλλαγή του αιώνα και απαλλαγμένη από πουριτανισμούς, διεκδικεί το δικαίωμα κάθε γυναίκας να ορίζει το σώμα της και να είναι ανεξάρτητη.
Ανάμεσα σε αυτά τα δυο μυθιστορήματα επομένως, δημοσιεύτηκε το 1880 η «Νανά» του Εμίλ Ζολά, μια πόρνη που εξελίσσεται σ’εταίρα και στο γυναικείο σεξουαλικό πρότυπο, που οδηγεί στην απόλυτη καταστροφή κάθε άνδρα που την προσεγγίζει. Εμπνευσμένος από την «Ανθρώπινη Κωμωδία» του Μπαλζάκ, ο Ζολά επιχείρησε να μελετήσει την επιρροή του περιβάλλοντος στο άτομο και γι’αυτό από το 1871 έως το 1893 έγραψε 20 μυθιστορήματα που αποτελούν το σύνολο της κληρονομικής αναφοράς της οικογένειας «Ρουζόν Μακάρ». "Η Νανά" αποτελεί το ένατο πόνημα και ο Ζολά περιγράφει το Παρίσι κατά την περίοδο της Δεύτερης Αυτοκρατορίας, υπό την διακυβέρνηση του Ναπολέοντα Γ’.
Ηρωίδα είναι ένα δεκαοχτάχρονο κορίτσι που μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια και την εξαθλίωση και σύντομα κατέληξε στην πορνεία. Η αφήγηση της ιστορίας ξεκινά το 1868, όταν η Νανά κάνει το ντεμπούτο της στο θέατρο στον ρόλο της Ξανθιάς Αφροδίτης. Ατάλαντη και δίχως τις απαραίτητες γνώσεις δεν θα μπορούσε ποτέ να διεκδικήσει μια θέση στον θίασο, αν δεν είχε ένα σώμα που γεννά τον ακόρεστο πόθο. Εμφανίζεται γυμνή στη σκηνή, κερδίζει τον θαυμασμό και από το πρώτο κιόλας λεπτό δίνει το στίγμα της ως ένα «αρπακτικό που κατασπαράζει τους άνδρες». Ουδείς μπορεί να της αντισταθεί και εκείνη τους χρησιμοποιεί όλους για να κερδίσει ό,τι επιθυμεί. Συναντά άνδρες που είναι πρόθυμοι να της χαρίσουν την αληθινή ευτυχία, εκείνη όμως -κενή και επιπόλαιη- τους εγκαταλείπει και ακολουθεί έναν ηθοποιό, ο οποίος την κακοποιεί και την ωθεί ξανά στο πεζοδρόμιο. Εντελώς αδύναμη, επιλέγει να σταθεί στα πόδια της, κατορθώνει να ξεφύγει και να ξαναγυρίσει στους κύκλους των αριστοκρατών. Αυτή τη φορά, η δίψα της είναι ακόρεστη τόσο για τους εραστές, αλλά και τις ερωμένες της, όσο και για τη συσσώρευση χρημάτων. Σταδιακά γίνεται η αιτία είτε του οικονομικού αφανισμού, είτε ακόμη και του θανάτου των χρηματοδοτών της. Όταν δε συνειδητοποιεί ότι οι τελευταίοι αδυνατούν πλέον να καλύψουν τις σπατάλες της, εξαφανίζεται. Κανείς δεν γνωρίζει πού πήγε και οι φήμες αναφέρονται στο Κάιρο και τη Ρωσία, ώσπου μαθαίνουν ότι επέστρεψε και ότι βρίσκεται σε ένα ξενοδοχείο πλούσια μεν, αλλά ετοιμοθάνατη από ευλογιά, που κόλλησε από τον γιο της. Η αυλαία της υπόθεσης κλείνει με τον θάνατό της και την κήρυξη του Γαλλο-Πρωσικού πολέμου του 1870.
Ο Ζολά επομένως, μέσω της Νανάς, θίγει την ανηθικότητα και την υποκρισία, όπου όλοι κινούνται γύρω από την εξωτερική εικόνα και όχι την πραγματική αντανάκλαση. Άνθρωποι που, ενώ υποστηρίζουν την εντιμότητα, παραδίδονται στη λαγνεία και τις εντολές της σάρκας, αδυνατώντας να επιβάλλουν τη λογική στα πάθη τους.
«Στους μεθύστακες των συνοικισμών, η μαύρη φτώχεια, το άδειο τσουκάλι, η τρέλα του ποτού ήταν που άδειαζαν το πουγκί και κατέστρεφαν τελικά τις οικογένειες. Εδώ το βαλς αυτό σήμαινε το τέλος (...) η Νανά (...) προκαλώντας τελικά την αποσύνθεση αυτού του κόσμου».
Μέσω των λεπτομερειακών περιγραφών, χαρακτηριστικό του Νατουραλισμού, ο Ζολά προσδίδει όλη τη σήψη και τον εκφυλισμό της κοινωνίας, δίχως να διστάσει να ξεσκεπάσει τη βρωμιά και τη λάσπη που την καλύπτει. Η Νανά απομυζά τους εραστές της και οι υπηρέτες κλέβουν την ίδια σ’έναν ατέρμονο κύκλο εξαπάτησης, που εμπεριέχει τα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα: την οκνηρία, την αλαζονεία, τη λαιμαργία, τη λαγνεία, την απληστία, την οργή και τη ζηλοφθονία.
Όλοι υπηρετούν το δίπτυχο "χρήμα και σεξουαλικότητα" και η φαυλότητα διαποτίζει κάθε κύτταρο, ιδίως της Νανάς που δεν παραδέχεται καν την ενοχή της:
«Τα βάζουν με τις γυναίκες, όταν είναι οι ίδιοι οι άνδρες που τις βάζουν να τα κάνουν όλα αυτά (...). Αν δεν υπήρχαν αυτοί, θα ήμουν σε κανένα μοναστήρι να προσεύχομαι (...) Και πάλι αυτοί φταίνε! Εγώ δεν φταίω σε τίποτα!»
Η υποτιθέμενη άγνοια και η αποποίηση της ευθύνης μετατρέπουν συνεπώς αυτήν τη γυναίκα σε ένα σύμβολο, που αντικατοπτρίζει την εποχή της. Ένα όμορφο σαρκίο, που εσωκλείει οτιδήποτε άσχημο και διαλύεται από την ασθένεια, όπως και η Γαλλία από τον πόλεμο.
«Η αποσύνθεση της Αφροδίτης. (...) Το σκουλήκι εκείνο με το οποίο είχε δηλητηριάσει έναν ολόκληρο λαό, φαίνεται ότι τώρα είχε ανέβει στο πρόσωπο και της το σάπιζε».
«Η Νανά ήταν βυθισμένη στον ναρκισσισμό της... Άρχισε να παρατηρεί άλλα μέρη του κορμιού της διασκεδάζοντας, κυριευμένη ξανά απ'τη νοσηρή, παιδική της περιέργεια. Ξαφνιαζόταν κάθε φορά που κοίταζε το κορμί της στον καθρέφτη... Αργά-αργά άνοιξε τα μπράτσα της για να προτείνει τον κορμό της, έναν κορμό εύσαρκης Αφροδίτης. Λύγισε τη μέση, παρατηρώντας το σώμα της μπρος και πίσω, σταματώντας λίγο στο προφίλ του στήθους και στις φευγαλέες καμπύλες των μηρών... Άρχισε να διασκεδάζει μ'ένα παράξενο παιχνίδι, να λικνίζεται, μια δεξιά, μια αριστερά, με τα γόνατα ανοιχτά συστρέφοντας το κορμί πάνω στους γοφούς, μ' εκείνο το συνεχές τρεμούλιασμα της Ανατολίτισσας χορεύτριας, που χορεύει τον χορό της κοιλιάς... Κι από πίσω, καθώς ο κότσος της είχε λυθεί, τα ξανθά της μαλλιά σκέπαζαν την πλάτη της σαν χαίτη λιονταριού».
-Εμίλ Ζολά, "Νανά"-
Ο Εμίλ Ζολά θεωρείται ως ο θεμελιωτής και αυτός εισήγαγε το νατουραλισμό (ή φυσιοκρατία), όπου αναπτύχθηκε στη Γαλλία τα τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του 20ού. Τι όμως είναι ο νατουραλισμός και ποια τα βασικά χαρακτηριστικά του;
Ο νατουραλισμός ήταν η συνέχεια του ρεαλισμού και απεικονίζει την πραγματικότητα με μεγαλύτερη ακρίβεια. Πιο συγκεκριμένα, είναι ένας μυθοπλαστικός τρόπος που καλλιέργησε μια σχολή συγγραφέων ακολουθώντας μια συγκεκριμένη φιλοσοφική θέση. Η φιλοσοφική αυτή τοποθέτηση είναι απόρροια της μεταδαρβινικής βιολογίας του 10ου αιώνα, που υποστήριζε ότι ο άνθρωπος βιώνει την ύπαρξή του, αποκλειστικά μέσα στην τάξη της φύσης και ότι δε διαθέτει ψυχή, ούτε έχει κάποιου άλλου είδους συμμετοχή σε ένα θρησκευτικό ή πνευματικό κόσμο πέραν του φυσικού. Συνεπώς, ο άνθρωπος είναι ένα ζώο υψηλότερης τάξης, που η συμπεριφορά του καθορίζεται από δύο δυνάμεις: από το περιβάλλον και την κληρονομικότητα.
Ο φιλόσοφος, κριτικός και ιστορικός Ιππόλυτος Τάιν (1828-1893) στοχεύει να ανακαλύψει τους νόμους που καθορίζουν, σύμφωνα με το σχήμα αίτιο-αποτέλεσμα, και τη λογοτεχνία όπως ένα ζωντανό οργανισμό. Συνεπώς, διατυπώνει τη θεωρία ότι η φυλή, το περιβάλλον και η στιγμή προκαθορίζουν και τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά και την εξέλιξη της λογοτεχνίας αυτής (Εισαγωγή στην ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας 1863-1864).
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί και το έργο των αδελφών Έντμοντ και Ζυλ ντε Γκονγκούρ, οι οποίοι εκδίδουν το έργο τους «Ζερμινί Λασερτέ» και όπου εμφανίζονται για πρώτη φορά δύο από τα χαρακτηριστικά του νατουραλισμού: ηρωίδα είναι μια υπηρέτρια, πρόσωπο δηλαδή προερχόμενο από κατώτερα, λαϊκά στρώματα και επιπλέον η συμπεριφορά της μελετάται χωρίς προκατάληψη και ανατέμνεται από γραφίδα, που δεν διαφέρει από το φακό του κλινικού γιατρού, του ανατόμου ή του βιολόγου.
Σύμφωνα με τους νατουραλιστές, ένα άτομο κληρονομεί ισχυρά ένστικτα -ιδιαίτερα αυτά της παρόρμησης να συγκεντρώνει υλικά αγαθά, τη σεξουαλικότητα και την πείνα- και έπειτα, υπόκειται στις οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις που αναπτύσσονται στο ανθρώπινο περιβάλλον, στην οικογένεια και στην κοινωνική τάξη. Ο Ζολά, εφάρμοσε τη θεωρία αυτή στο επονομαζόμενο από τον ίδιο «πειραματικό μυθιστόρημα». Αυτό σημαίνει ότι το μυθιστόρημα είναι οργανωμένο κατά τον τρόπο επιστημονικού πειράματος όπου εξετάζει με "sec-a-sec" γραφή τη συμπεριφορά των χαρακτήρων.
«Ο μυθιστοριογράφος είναι καμωμένος από έναν παρατηρητή και έναν πειραματιστή» (Εμίλ Ζολά, "Το πειραματικό μυθιστόρημα").
Ο ίδιος φιλοδοξεί να δώσει στο νατουραλισμό τον χαρακτήρα της επιστημονικής μάθησης και στους συγγραφείς το εργαλείο μιας αυστηρής μεθόδου. Ο παρατηρητής, δηλαδή, επιλέγει το θέμα του όπως π.χ. ο αλκοολισμός και έπειτα διατυπώνει την υπόθεσή του, π.χ. στα αίτια που τον οδήγησαν και που κατέληξε.
Εν ολίγοις, στο νατουραλισμό υπάρχει αποδόμηση της πραγματικότητας, πέραν πάσας φύσης συναισθήματος και εστιάζει στην καταγραφή της στυγνής πραγματικότητας, αποφεύγοντας όποια ωραιοποίηση. Γι'αυτό το λόγο υπάρχει και υπερβολικά λεπτομερής απόδοση της πραγματικότητας, ακόμα και αν οι σκηνές αυτές είναι βίαιες, ενώ συχνά το τέλος είναι τραγικό, αφού ο ήρωάς του οδηγείται στην καταστροφή του. Συνήθως τα έργα αυτά έχουν να κάνουν με την κοινωνική εξαθλίωση και γενικότερα τις απαράδεκτες συνθήκες ζωής. Οι νατουραλιστές συνήθως επιλέγουν θέματα που έχουν να κάνουν με το περιθώριο και την εξαθλίωση. Έτσι, οι ήρωες είναι απόκληροι της κοινωνίας, θύματα, αδικημένοι, άνθρωποι του υποκόσμου και απόκληροι. Ένα παράδειγμα νατουραλιστικής γραφής είναι το έργο του Καρκαβίτσα «Ο Ζητιάνος».
Η επόμενη δίωρη συνάντηση έχει προγραμματιστεί για το Σάββατο 19 Ιανουαρίου 2019 στις 16:00-18:00 το απόγευμα και θα συζητηθεί το βιβλίο του Χέρμαν Έσσε "Ο λύκος της στέπας". Δηλώστε συμμετοχή στο e-mail. Θα τηρηθεί αυστηρή σειρά προτεραιότητας, λόγω περιορισμένου αριθμού θέσεων. Σε περίπτωση κακοκαιρίας, η συνάντηση θα μεταφερθεί στον εσωτερικό χώρο του καφέ.
