* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
1. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε την «Ευτοπία»;
Α.Π.: Το έναυσμα ήταν η εποχή που ζούμε. Η κρίση, οι αλλαγές που όλοι έχουμε αισθανθεί στο πετσί μας, οι δυσκολίες μας, η καθημερινότητά μας, που έχει δυσκολέψει και μάλιστα για πολλούς αφόρητα. Νομίζω πως αυτό που με ώθησε περισσότερο, ήταν η αγωνία μου για το μέλλον των παιδιών μας με τις παρούσες συνθήκες.
2. Από την αρχή της συγγραφής ξέρατε ότι το βιβλίο θα είναι τριλογία ή προέκυψε στην πορεία, όταν διαπιστώσατε πως η ιστορία δεν χωρούσε μέσα σε ένα βιβλίο;
Α.Π.: Στην αρχή δεν ήξερα τίποτα. Ξεκίνησα και -θα φανεί ίσως περίεργο- η ιστορία στήθηκε σχεδόν μόνη της. Οι ήρωες κάποια στιγμή αυτονομήθηκαν κι έφτιαξαν τη δική τους ζωή. Όχι, δεν ήξερα ότι θα γίνει τριλογία. Μάλιστα όταν το τελείωσα, σκεφτόμουν αυτό ακριβώς: ότι υπήρχε η δυνατότητα να γίνει τριλογία. Και η αλήθεια είναι πως στο πρώτο βιβλίο έμεναν ερωτήματα, που ήθελα να απαντήσω. Στην πραγματικότητα, ήθελα και εγώ η ίδια να μάθω τη συνέχεια.
3. Ο Μάνος και η Άννα ξεκινούν τη ζωή τους στην κρίση, όπως και πολλά ζευγάρια σήμερα. Οι ήρωες όμως του βιβλίου σας ανήκουν σε προνομιούχα κατηγορία. Είναι εύκολο στις μέρες μας ένα ζευγάρι -που δεν είναι όπως οι ήρωές σας- να ξεκινήσει τη ζωή του, αλλά και να δημιουργήσει οικογένεια υπό αυτές τις συνθήκες;
Α.Π.: Στην πραγματικότητα οι συγκεκριμένοι ήρωες του βιβλίου ανήκουν στη μεσαία τάξη. Άρα δεν είναι τόσο προνομιούχοι. Είναι προνομιούχοι βέβαια, σε σχέση με άλλους. Και ξεκινούν τη ζωή τους στην αρχή της κρίσης -όταν αυτή δεν έχει βαθύνει ακόμα- και με έξωθεν βοήθεια. Στις μέρες μας όμως, είναι πολύ δύσκολο για οποιοδήποτε ζευγάρι να ξεκινήσει τη ζωή του και να δημιουργήσει οικογένεια. Οι συνθήκες είναι τέτοιες που δεν το επιτρέπουν. Η ανεργία, οι εξαιρετικά χαμηλοί μισθοί, οι συνθήκες εργασίας οδηγούν τους νέους όχι μόνο στο να μη στήσουν οικογένεια, αλλά και στη φυγή τους στο εξωτερικό.
4. Μέσα από το βιβλίο σας μάς μιλάτε για Παγκοσμιοποιημένη οικονομία, διακυβέρνηση με κλειστά σύνορα, έλεγχο των γεννήσεων και των θανάτων. Πόσο ακραία είναι η εκδοχή του μέλλοντος που περιγράφετε; Μου φαίνεται πως αυτά θα μπορούσαν όντως να συμβούν σε μερικά χρόνια από σήμερα! Ξέρετε, πολλοί συγγραφείς έχουν «προβλέψει» γεγονότα μέσα από τα βιβλία τους, που στην εποχή τους φαίνονταν αδιανόητα κι αργότερα, κάποιοι που τους θεωρούσαν φαντασιόπληκτους τότε, παραδέχτηκαν πως δεν ήταν τίποτα άλλο από άνθρωποι, που αξιολογούσαν την παρούσα κατάσταση κι απλά έβλεπαν πιο μπροστά από τους άλλους. Αυτή την αίσθηση μου δίνετε!
Α.Π.: Ελπίζω να μην είναι έτσι. Ελπίζω η εκδοχή να είναι πραγματικά ακραία και να μη γίνει ποτέ πραγματικότητα. Αυτό, άλλωστε, ήθελα να περιγράψω με αυτό το βιβλίο: την ακραία κατάληξη της κρίσης. Βέβαια, όσα περιγράφονται, στηρίζονται στη σημερινή πραγματικότητα. Τα περισσότερα ισχύουν ήδη και ακριβώς από εκεί ξεκινά το βιβλίο. Ο φόβος, η εγκληματικότητα, η φτώχεια, η κρίση αξιών, η αδιαφορία των ανθρώπων για τους διπλανούς τους, όπως επίσης το ότι στρεφόμαστε ο ένας εναντίον του άλλου και κυρίως εναντίων των πραγματικών θυμάτων, είναι πράγματα που ήδη συμβαίνουν. Η δυσκολία του κράτους να πληρώνει συντάξεις, ο διωγμός και ο φόβος απέναντι στους ξένους, είναι πράγματα που ήδη συμβαίνουν. Ελπίζω οι λύσεις να βρεθούν και να μη φτάσουμε ποτέ σε αυτό που περιγράφεται στο βιβλίο. Όχι. Δεν θα ήθελα να είμαι «προφήτης» ενός τέτοιου μέλλοντος. Εγώ απλά ήθελα να κρούσω τον κώδωνα του κινδύνου.
5. Αυτό που με συγκλόνισε περισσότερο είναι ο νόμος του μανιφέστου, που υποχρεώνει τους ανθρώπους να γεννήσουν συγκεκριμένο αριθμό παιδιών και ο τρόπος με τον οποίο αποκτούν αυτό το δικαίωμα, καθώς επίσης και η «αποχώρηση» που δεν είναι άλλο από θανατική καταδίκη. Οι ήρωες του βιβλίου σας αρχικά δεν αντέδρασαν στους νόμους του μανιφέστου, γιατί όπως γράφετε ήταν «βολεμένοι». Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, που δεν είχε τίποτα να χάσει, γιατί δεν αντέδρασε;
Α.Π.: Και αυτό ήδη συμβαίνει. Πόσοι γεννούν όσα παιδιά θα ήθελαν (αν γεννούν καν); Δεν μας επιβάλλεται βέβαια από το νόμο, όμως μάς επιβάλλεται από την οικονομική κατάσταση. Και βέβαια μπορεί να μην υποχρεωνόμαστε σε αποχώρηση, όμως οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί δραματικά. Σε ό,τι αφορά την αντίδραση των ανθρώπων: είναι το παράδειγμα με τον βάτραχο που το αναφέρω και στο βιβλίο. Αν τον βάλουμε στην κατσαρόλα κι ανάψουμε το μάτι, ο βάτραχος στο τέλος θα ψηθεί, ενώ αν τον πετάξουμε σε βραστό νερό, εκείνος θα προσπαθήσει -τουλάχιστον- να πηδήξει έξω. Έτσι και οι άνθρωποι -στο βιβλίο- προσαρμόστηκαν σιγά-σιγά στις νέες συνθήκες. Επιπλέον, η κατάσταση ήταν τόσο άσχημη, ώστε η λύση που τους προσφερόταν, φάνταζε ως η μόνη σωστή. Αυτοί που δεν αντιδρούν, δεν είναι μόνο οι βολεμένοι. Είναι και αυτοί που πιστεύουν πως μπορούν να βολευτούν. Και αυτοί είναι πάρα πολλοί! Αλλά είναι και κυρίως οι παραπλανημένοι. Αυτοί που έχουν πειστεί, πως είναι για το καλό τους αυτό που γίνεται. Είναι αυτοί που ψάχνουν λύση και που βρίσκουν ως λύση αυτό που κάποιοι άλλοι και κατά τα συμφέροντά τους, έντεχνα και μελετημένα, τους προσφέρουν.
6. Η Χαρά λέει στον πατέρα της: «Μας καταδικάσατε να ζούμε σ’ έναν άδικο κόσμο. Σε μια στρεβλή πραγματικότητα. Το μανιφέστο είναι ένα λάθος». Πώς γίνετε το λάθος να μην το βλέπει η γενιά που το δημιουργεί, αλλά η επόμενη που μαθαίνει να ζει μέσα στο λάθος;
Α.Π.: Το βλέπει και η γενιά που το δημιουργεί, μόνο που ελπίζει πως δεν είναι έτσι. Γιατί ένα λάθος δεν γίνεται αντιληπτό τη στιγμή που το κάνουμε. Τα αποτελέσματα των πράξεων ή των παραλείψεών μας, τις περισσότερες φορές δεν φαίνονται άμεσα, αλλά αργότερα. Αν αυτό που κάνουμε κάθε στιγμή, ξέραμε εκ των προτέρων πως είναι λάθος, πιθανόν δεν θα το κάναμε. Ή κι αν το καταλαβαίνουμε, πολλές φορές ελπίζουμε πως οι συνέπειές του δεν θα είναι τόσο βαριές. Είναι η τάση μας να φροντίζουμε για το σήμερα και να μην σκεφτόμαστε το αύριο. Είναι αυτό που κάνουμε και με το περιβάλλον. Ξέρουμε πως το καταστρέφουμε, αλλά αυτό που μας νοιάζει είναι το σήμερα. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες (που δεν είναι πια τόσο μακροπρόθεσμες) νομίζουμε πως δεν μας αφορούν.
7. Λέει ο Λουκάς: «Ο κόσμος στον οποίο ανήκα υπήρχε μονάχα στο μυαλό μου. Και στα όνειρά μου. Ο κόσμος με ισότητα, δικαιοσύνη, ίσες ευκαιρίες για όλους, αγάπη, καλοσύνη, αδελφοσύνη. Περίεργο, αλλά το μανιφέστο έβγαλε στην επιφάνεια αυτά τα όνειρα. Και τα έκανε υλοποιήσιμα. Η αντίδραση μάλλον βγαίνει στην επιφάνεια, όταν η κρίση βαθύνει. Αντιδράς όταν ξεπεράσεις τα όριά σου, ή το κατώφλι των ορίων σου». Οι άνθρωποι στη χώρα μας έχουν αντιδράσει όσο θα έπρεπε ή περιμένουν να βαθύνει κι άλλο η κρίση; Μήπως τελικά συνηθίσαμε;
Α.Π.: Κάποια πράγματα δεν συνηθίζονται ποτέ. Εγώ για παράδειγμα, δε θα συνηθίσω ποτέ, πως ενώ μεγάλωσα με θέρμανση, τώρα πια δεν ανάβουμε καλοριφέρ! Η τόσο μεγάλη πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας θα έπρεπε να βελτιώνει τη ζωή μας κι εμείς βλέπουμε να συμβαίνει το αντίθετο. Βλέπουμε τις συνθήκες να χειροτερεύουν. Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να πιστεύουμε πως τα πράγματα θα διορθωθούν από μόνα τους, ή πως θα βρεθεί ο «από μηχανής θεός» να τα διορθώσει. Και περιμένουμε. Έχουμε υπομονή. Πιστεύω ότι το παραπάνω αντικατοπτρίζει την αλήθεια. Αντιδράμε όταν φτάσουμε στο «μη περαιτέρω».
8. Ο κόσμος απαρχής της δημιουργίας ήταν άδικος. Πιστεύετε ότι αυτό θα πάψει κάποτε να συμβαίνει;
Α.Π.: Δεν είμαι πεπεισμένη πως ήταν απαρχής άδικος. Κάτι στράβωσε στην πορεία. Και αν είναι έτσι και κάτι τον έκανε άδικο, τότε θα υπάρχει και αυτό που μπορεί να τον επαναφέρει.
9. Γράφετε: «Ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, αμετάκλητος και οριστικός. Η αποχώρηση, πάλι, δεν φαίνεται τόσο σκληρή ως λέξη. Δείχνει πολιτισμό και θυσία. Δείχνει μια διαδικασία κοινωνικού χαρακτήρα». Πολιτισμός-θυσία: δεν είναι ειρωνεία να θεωρούν πολιτισμό και θυσία -εκείνοι που επέβαλλαν το μανιφέστο ως τη μόνη λύση για να σώσουν, υποτίθεται τον κόσμο, τη στιγμή που οι ίδιοι δεν θυσίασαν τίποτα- κάτι που δεν είναι, αφού καταργούνται τα δικαιώματα και η ατομική ελευθερία του ανθρώπου;
Α.Π.: Ασφαλώς και είναι ειρωνεία. Και δεν είναι ακριβώς ειρωνεία. Είναι το μήνυμα που θέλουν να περάσουν, για να πειστούν οι άνθρωποι και να αποδεχτούν τη νέα κατάσταση. Και η συγκεκριμένη φράση, δείχνει τη δύναμη που έχουν οι λέξεις. Το πόσο μια ήπια λέξη μπορεί να αλλάξει τελείως τη διάθεσή μας απέναντι σε κάτι πραγματικά άσχημο. Δυστυχώς, πολλές φορές δεν έχει τόσο σημασία το τι λες, αλλά το πώς το λες. Και δυστυχώς, τις περισσότερες θυσίες μάς τις ζητούν εκείνοι που δεν θυσιάζουν ποτέ τίποτα.
10. Μέσα από την ιστορία του βιβλίου αναφέρεστε και στα εκπαιδευτικά προγράμματα. Γράφετε πόσο χαρούμενοι ήταν όλοι που τα μαθήματα ήταν λιγότερα, που η ζωή των μαθητών γινόταν πιο εύκολη και τη φιλοσοφία του νέου προγράμματος: «να μεγαλώνει ευτυχισμένα και ισορροπημένα παιδιά, να μην κατασκευάζει αγχωτικούς ενήλικες. Η αλήθεια είναι πως προσπαθούσε να κατασκευάσει μη σκεπτόμενους ενήλικες». Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην πραγματικότητα! Με ποιο τρόπο μπορούμε να αντιδράσουμε, εμείς, οι απλοί πολίτες όταν οι αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας είναι τελεσίδικες;
Α.Π.: Όλοι προτιμούν τα εύκολα. Όμως η ζωή δεν είναι εύκολη. Ούτε η γνώση, ούτε η μόρφωση, ούτε η καλλιέργεια του νου. Το αποτέλεσμα όμως αξίζει τον κόπο. Όλα αυτά, μπορεί να προσφέρονται κυρίως στο σχολείο, όμως αυτό δεν είναι η μόνη πηγή. Και όταν το σχολείο δεν μας καλύπτει, αυτό που μπορούμε να κάνουμε, είναι μάλλον να αντιδράσουμε όπως αντιδρούν και κάποιοι από τους ήρωες του βιβλίου. Προσπαθώντας -οι γονείς τουλάχιστον- να μεταφέρουμε στα παιδιά μας, όσο περισσότερες γνώσεις μπορούμε και κυρίως όσο περισσότερες ηθικές αξίες.
11. Η φιλοσοφία του κόσμου στον οποίο αναφέρεστε ήταν πως οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για να μοχθούν, δουλεύοντας και για όσο μοχθούν, έχουν δικαίωμα να υπάρχουν. Η δική σας φιλοσοφία για τον κόσμο ποια είναι;
Α.Π.: Ο άνθρωπος έτσι κι αλλιώς είναι υποχρεωμένος να μοχθεί από τη μέρα που γεννιέται. Κλαίει για να τον ταΐσουν, διαβάζει για να μορφωθεί, δουλεύει για να ζήσει, αγωνίζεται για να κάνει οικογένεια και να μεγαλώσει τα παιδιά του. Όλη του τη ζωή μοχθεί και αγωνίζεται. Έχει όμως και το δικαίωμα να απολαμβάνει. Να απολαμβάνει τους καρπούς του μόχθου του. «Η ζωή είναι μια. Και δεν φτάνει να επιθυμάς, πρέπει και να τα παίρνεις όλα γιατί σου ανήκουν όλα.», είναι ρήση του Κώστα Βάρναλη. Το «όλα» είναι υπερβολικό βέβαια, αλλά η ουσία δεν αλλάζει. Στη ζωή έχουμε -εκτός από υποχρεώσεις- και δικαιώματα. Και θα έπρεπε να υπάρχει μία ισορροπία. Δεν μπορεί να υπάρχει τόση χλιδή και ταυτόχρονα τόση φτώχεια και παιδιά που πεθαίνουν από την πείνα, την έλλειψη νερού και την έλλειψη εμβολίων. Αυτή η ισορροπία είναι το ζητούμενο.
12. Διαβάζοντας με μεγάλη προσοχή το βιβλίο σας από την αρχή μέχρι το τέλος, διέκρινα την πίστη που έχετε στον άνθρωπο. Πιστεύετε πως οι ελεύθεροι και σκεπτόμενοι άνθρωποι είναι το μέλλον της ανθρωπότητας. Οι συνθήκες ευνοούν για να τα καταφέρουν, όταν στον κόσμο μας αυτό που κυριαρχεί είναι το χρήμα και η εξουσία;
Α.Π.: Χαίρομαι πάρα πολύ που αυτή μου η πίστη στον άνθρωπο φάνηκε στο βιβλίο μου. Και ναι, πιστεύω σ΄ αυτόν. Δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή που κυριαρχεί το χρήμα, η εξουσία, το κυνήγι του κέρδους και ο άκρατος καταναλωτισμός. Ζούμε σε μια εποχή που οι άνθρωποι έχουμε χάσει τον δρόμο μας. Έχουμε παραπλανηθεί. Ωστόσο, πιστεύω πως αργά ή γρήγορα θα επανέλθουμε στο σωστό μονοπάτι. Θα φανεί περίεργο, αλλά πιστεύω πως όσο τα πράγματα δυσκολεύουν, τόσο πιο εύκολες γίνονται οι συνθήκες στο να καταλάβουμε και να βρούμε τον σωστό προορισμό μας.
13. Μέσα στην ιστορία βλέπουμε να υπάρχει ένας παράλληλος, αθέατος κόσμος που ο κόσμος του μανιφέστου δεν γνωρίζει. Αυτός δρα παράλληλα και ελπίζει κάποια μέρα να γίνει η πλειοψηφία, που θα ανατρέψει τον κόσμο του μανιφέστου. Υπάρχουν στις μέρες μας άνθρωποι, που ζουν σε έναν παράλληλο δικό τους κόσμο και που προσπαθούν να αφυπνίσουν όσους έχουν παραδώσει τα όπλα;
Α.Π.: Φυσικά και υπάρχουν. Και πάντα θα υπάρχουν. Τους έχουμε δει και στο παρελθόν. Σε όλες τις δύσκολες φάσεις της ιστορίας, της δικής μας αλλά και άλλων χωρών. Τους έχουμε δει στους πολέμους, στις δικτατορίες, στις επαναστάσεις, στις ανακαλύψεις και γενικά σε όλα εκείνα τα πράγματα που έχουν προχωρήσει τον κόσμο μπροστά.
14. Οι ήρωες του βιβλίου σας μέσα από τις δυσκολίες και τις ψυχολογικές μεταπτώσεις βρίσκουν τη δύναμη να επαναπροσδιορίσουν τους εαυτούς τους αλλά και τις αληθινές αξίες κι αυτό συμβαίνει, όταν συνειδητοποιούν πως είναι γρανάζια σε μια μηχανή που δουλεύει για άλλους. Ακόμα κι αυτοί που κάποτε είχαν σπουδαίες θέσεις και ήταν κατά κάποιο τρόπο βολεμένοι, κατάλαβαν πως είναι αναλώσιμοι. Εμείς το έχουμε καταλάβει ή θα πρέπει πρώτα να πάθουμε για να μάθουμε;
Α.Π.: Φαίνεται πως έχουμε αρχίσει να παθαίνουμε και ίσως και να καταλαβαίνουμε. Όταν ζούμε καλά, όταν όλα κυλούν ρολόι, όταν δεν έχουμε προβλήματα, δεν υπάρχει και λόγος να ψάξουμε για κάτι. Για τί πράγμα να ψάξουμε, άλλωστε; Η αλλαγή χρειάζεται όταν αρχίζουν τα προβλήματα. Τότε αρχίζουμε και να αναρωτιόμαστε. Τότε ψάχνουμε και τότε βρίσκουμε απαντήσεις. Η λύση χρειάζεται όταν υπάρχει πρόβλημα. Και τώρα έχουμε πραγματικά πρόβλημα. Όλοι μας!
15. Το τελικό μήνυμα του βιβλίου σας αποπνέει αισιοδοξία. Ο στόχος είναι μέσα από τα συντρίμμια του κόσμου που μεγαλώσαμε, να γεννηθεί ένας νέος κόσμος, καλύτερος από τον προηγούμενο. Θα κάνω λίγο το δικηγόρο του διαβόλου και θα πω, «μα κι ο κόσμος που παραλάβαμε κι αυτός που παρέλαβαν κάποιοι άλλοι στο παρελθόν για τα δικά τους δεδομένα ήταν καλύτερος από τον προηγούμενο κι ύστερα βλέπουμε πως η ιστορία κάνει κύκλους και αρχίζει πάλι από την αρχή». Μήπως τελικά υπάρχει μια ματαιότητα σε όλο αυτό; Μήπως είμαστε φτιαγμένοι, έτσι οι άνθρωποι, που ακόμα και στον παράδεισο να μας ξαναβάλουν εμείς θα διαλέξουμε και πάλι την κόλαση;
Α.Π.: Η ιστορία μπορεί πράγματι να κάνει κύκλους, μόνο που αυτοί είναι σπιράλ. Πάνε προς τα πάνω. Προχωράνε μπροστά. Κι αν κάνουμε κάθε φορά δύο βήματα μπρος και ένα πίσω, τελικά σε κάθε περίοδο προχωράμε ένα βήμα. Το τέλειο μπορεί να είναι πολύ μακριά και μπορεί να μην υπάρχει στην πραγματικότητα. Όμως ένας σωστά δομημένος κόσμος, όπου θα υπάρχουν όλα αυτά τα ωραία πράγματα, όπως δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ισότητα, καλοσύνη, αγάπη, που οι περισσότεροι μεγαλώσαμε μαθαίνοντάς τα, πιστεύω πως δεν είναι ανέφικτος. Κι αν είναι μακριά, κάποτε θα τον φτάσουμε. Ίσως πρέπει να περάσουμε πολλά ως τότε, όμως όσο πιο πολλοί οραματιζόμαστε αυτόν τον κόσμο, τόσο πιο εφικτό είναι να τον πετύχουμε. Η Ευτοπία δεν είναι κάτι απραγματοποίητο. Αρκεί να την ονειρευτούμε και να την ποθήσουμε. Τότε μπορούμε να αγωνιστούμε γι’αυτήν. Κι όταν αγωνίζεσαι, στο τέλος κάτι πετυχαίνεις...
Σας ευχαριστώ πολύ!!!
(©Δήμητρα Παναρίτη για τα Βιβλιοσημεία)
Α.Π.: Το έναυσμα ήταν η εποχή που ζούμε. Η κρίση, οι αλλαγές που όλοι έχουμε αισθανθεί στο πετσί μας, οι δυσκολίες μας, η καθημερινότητά μας, που έχει δυσκολέψει και μάλιστα για πολλούς αφόρητα. Νομίζω πως αυτό που με ώθησε περισσότερο, ήταν η αγωνία μου για το μέλλον των παιδιών μας με τις παρούσες συνθήκες.
Α.Π.: Στην αρχή δεν ήξερα τίποτα. Ξεκίνησα και -θα φανεί ίσως περίεργο- η ιστορία στήθηκε σχεδόν μόνη της. Οι ήρωες κάποια στιγμή αυτονομήθηκαν κι έφτιαξαν τη δική τους ζωή. Όχι, δεν ήξερα ότι θα γίνει τριλογία. Μάλιστα όταν το τελείωσα, σκεφτόμουν αυτό ακριβώς: ότι υπήρχε η δυνατότητα να γίνει τριλογία. Και η αλήθεια είναι πως στο πρώτο βιβλίο έμεναν ερωτήματα, που ήθελα να απαντήσω. Στην πραγματικότητα, ήθελα και εγώ η ίδια να μάθω τη συνέχεια.
3. Ο Μάνος και η Άννα ξεκινούν τη ζωή τους στην κρίση, όπως και πολλά ζευγάρια σήμερα. Οι ήρωες όμως του βιβλίου σας ανήκουν σε προνομιούχα κατηγορία. Είναι εύκολο στις μέρες μας ένα ζευγάρι -που δεν είναι όπως οι ήρωές σας- να ξεκινήσει τη ζωή του, αλλά και να δημιουργήσει οικογένεια υπό αυτές τις συνθήκες;
Α.Π.: Στην πραγματικότητα οι συγκεκριμένοι ήρωες του βιβλίου ανήκουν στη μεσαία τάξη. Άρα δεν είναι τόσο προνομιούχοι. Είναι προνομιούχοι βέβαια, σε σχέση με άλλους. Και ξεκινούν τη ζωή τους στην αρχή της κρίσης -όταν αυτή δεν έχει βαθύνει ακόμα- και με έξωθεν βοήθεια. Στις μέρες μας όμως, είναι πολύ δύσκολο για οποιοδήποτε ζευγάρι να ξεκινήσει τη ζωή του και να δημιουργήσει οικογένεια. Οι συνθήκες είναι τέτοιες που δεν το επιτρέπουν. Η ανεργία, οι εξαιρετικά χαμηλοί μισθοί, οι συνθήκες εργασίας οδηγούν τους νέους όχι μόνο στο να μη στήσουν οικογένεια, αλλά και στη φυγή τους στο εξωτερικό.
4. Μέσα από το βιβλίο σας μάς μιλάτε για Παγκοσμιοποιημένη οικονομία, διακυβέρνηση με κλειστά σύνορα, έλεγχο των γεννήσεων και των θανάτων. Πόσο ακραία είναι η εκδοχή του μέλλοντος που περιγράφετε; Μου φαίνεται πως αυτά θα μπορούσαν όντως να συμβούν σε μερικά χρόνια από σήμερα! Ξέρετε, πολλοί συγγραφείς έχουν «προβλέψει» γεγονότα μέσα από τα βιβλία τους, που στην εποχή τους φαίνονταν αδιανόητα κι αργότερα, κάποιοι που τους θεωρούσαν φαντασιόπληκτους τότε, παραδέχτηκαν πως δεν ήταν τίποτα άλλο από άνθρωποι, που αξιολογούσαν την παρούσα κατάσταση κι απλά έβλεπαν πιο μπροστά από τους άλλους. Αυτή την αίσθηση μου δίνετε!
5. Αυτό που με συγκλόνισε περισσότερο είναι ο νόμος του μανιφέστου, που υποχρεώνει τους ανθρώπους να γεννήσουν συγκεκριμένο αριθμό παιδιών και ο τρόπος με τον οποίο αποκτούν αυτό το δικαίωμα, καθώς επίσης και η «αποχώρηση» που δεν είναι άλλο από θανατική καταδίκη. Οι ήρωες του βιβλίου σας αρχικά δεν αντέδρασαν στους νόμους του μανιφέστου, γιατί όπως γράφετε ήταν «βολεμένοι». Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, που δεν είχε τίποτα να χάσει, γιατί δεν αντέδρασε;
Α.Π.: Και αυτό ήδη συμβαίνει. Πόσοι γεννούν όσα παιδιά θα ήθελαν (αν γεννούν καν); Δεν μας επιβάλλεται βέβαια από το νόμο, όμως μάς επιβάλλεται από την οικονομική κατάσταση. Και βέβαια μπορεί να μην υποχρεωνόμαστε σε αποχώρηση, όμως οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί δραματικά. Σε ό,τι αφορά την αντίδραση των ανθρώπων: είναι το παράδειγμα με τον βάτραχο που το αναφέρω και στο βιβλίο. Αν τον βάλουμε στην κατσαρόλα κι ανάψουμε το μάτι, ο βάτραχος στο τέλος θα ψηθεί, ενώ αν τον πετάξουμε σε βραστό νερό, εκείνος θα προσπαθήσει -τουλάχιστον- να πηδήξει έξω. Έτσι και οι άνθρωποι -στο βιβλίο- προσαρμόστηκαν σιγά-σιγά στις νέες συνθήκες. Επιπλέον, η κατάσταση ήταν τόσο άσχημη, ώστε η λύση που τους προσφερόταν, φάνταζε ως η μόνη σωστή. Αυτοί που δεν αντιδρούν, δεν είναι μόνο οι βολεμένοι. Είναι και αυτοί που πιστεύουν πως μπορούν να βολευτούν. Και αυτοί είναι πάρα πολλοί! Αλλά είναι και κυρίως οι παραπλανημένοι. Αυτοί που έχουν πειστεί, πως είναι για το καλό τους αυτό που γίνεται. Είναι αυτοί που ψάχνουν λύση και που βρίσκουν ως λύση αυτό που κάποιοι άλλοι και κατά τα συμφέροντά τους, έντεχνα και μελετημένα, τους προσφέρουν.
Α.Π.: Το βλέπει και η γενιά που το δημιουργεί, μόνο που ελπίζει πως δεν είναι έτσι. Γιατί ένα λάθος δεν γίνεται αντιληπτό τη στιγμή που το κάνουμε. Τα αποτελέσματα των πράξεων ή των παραλείψεών μας, τις περισσότερες φορές δεν φαίνονται άμεσα, αλλά αργότερα. Αν αυτό που κάνουμε κάθε στιγμή, ξέραμε εκ των προτέρων πως είναι λάθος, πιθανόν δεν θα το κάναμε. Ή κι αν το καταλαβαίνουμε, πολλές φορές ελπίζουμε πως οι συνέπειές του δεν θα είναι τόσο βαριές. Είναι η τάση μας να φροντίζουμε για το σήμερα και να μην σκεφτόμαστε το αύριο. Είναι αυτό που κάνουμε και με το περιβάλλον. Ξέρουμε πως το καταστρέφουμε, αλλά αυτό που μας νοιάζει είναι το σήμερα. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες (που δεν είναι πια τόσο μακροπρόθεσμες) νομίζουμε πως δεν μας αφορούν.
7. Λέει ο Λουκάς: «Ο κόσμος στον οποίο ανήκα υπήρχε μονάχα στο μυαλό μου. Και στα όνειρά μου. Ο κόσμος με ισότητα, δικαιοσύνη, ίσες ευκαιρίες για όλους, αγάπη, καλοσύνη, αδελφοσύνη. Περίεργο, αλλά το μανιφέστο έβγαλε στην επιφάνεια αυτά τα όνειρα. Και τα έκανε υλοποιήσιμα. Η αντίδραση μάλλον βγαίνει στην επιφάνεια, όταν η κρίση βαθύνει. Αντιδράς όταν ξεπεράσεις τα όριά σου, ή το κατώφλι των ορίων σου». Οι άνθρωποι στη χώρα μας έχουν αντιδράσει όσο θα έπρεπε ή περιμένουν να βαθύνει κι άλλο η κρίση; Μήπως τελικά συνηθίσαμε;
Α.Π.: Κάποια πράγματα δεν συνηθίζονται ποτέ. Εγώ για παράδειγμα, δε θα συνηθίσω ποτέ, πως ενώ μεγάλωσα με θέρμανση, τώρα πια δεν ανάβουμε καλοριφέρ! Η τόσο μεγάλη πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας θα έπρεπε να βελτιώνει τη ζωή μας κι εμείς βλέπουμε να συμβαίνει το αντίθετο. Βλέπουμε τις συνθήκες να χειροτερεύουν. Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να πιστεύουμε πως τα πράγματα θα διορθωθούν από μόνα τους, ή πως θα βρεθεί ο «από μηχανής θεός» να τα διορθώσει. Και περιμένουμε. Έχουμε υπομονή. Πιστεύω ότι το παραπάνω αντικατοπτρίζει την αλήθεια. Αντιδράμε όταν φτάσουμε στο «μη περαιτέρω».
Α.Π.: Δεν είμαι πεπεισμένη πως ήταν απαρχής άδικος. Κάτι στράβωσε στην πορεία. Και αν είναι έτσι και κάτι τον έκανε άδικο, τότε θα υπάρχει και αυτό που μπορεί να τον επαναφέρει.
9. Γράφετε: «Ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, αμετάκλητος και οριστικός. Η αποχώρηση, πάλι, δεν φαίνεται τόσο σκληρή ως λέξη. Δείχνει πολιτισμό και θυσία. Δείχνει μια διαδικασία κοινωνικού χαρακτήρα». Πολιτισμός-θυσία: δεν είναι ειρωνεία να θεωρούν πολιτισμό και θυσία -εκείνοι που επέβαλλαν το μανιφέστο ως τη μόνη λύση για να σώσουν, υποτίθεται τον κόσμο, τη στιγμή που οι ίδιοι δεν θυσίασαν τίποτα- κάτι που δεν είναι, αφού καταργούνται τα δικαιώματα και η ατομική ελευθερία του ανθρώπου;
Α.Π.: Ασφαλώς και είναι ειρωνεία. Και δεν είναι ακριβώς ειρωνεία. Είναι το μήνυμα που θέλουν να περάσουν, για να πειστούν οι άνθρωποι και να αποδεχτούν τη νέα κατάσταση. Και η συγκεκριμένη φράση, δείχνει τη δύναμη που έχουν οι λέξεις. Το πόσο μια ήπια λέξη μπορεί να αλλάξει τελείως τη διάθεσή μας απέναντι σε κάτι πραγματικά άσχημο. Δυστυχώς, πολλές φορές δεν έχει τόσο σημασία το τι λες, αλλά το πώς το λες. Και δυστυχώς, τις περισσότερες θυσίες μάς τις ζητούν εκείνοι που δεν θυσιάζουν ποτέ τίποτα.
Α.Π.: Όλοι προτιμούν τα εύκολα. Όμως η ζωή δεν είναι εύκολη. Ούτε η γνώση, ούτε η μόρφωση, ούτε η καλλιέργεια του νου. Το αποτέλεσμα όμως αξίζει τον κόπο. Όλα αυτά, μπορεί να προσφέρονται κυρίως στο σχολείο, όμως αυτό δεν είναι η μόνη πηγή. Και όταν το σχολείο δεν μας καλύπτει, αυτό που μπορούμε να κάνουμε, είναι μάλλον να αντιδράσουμε όπως αντιδρούν και κάποιοι από τους ήρωες του βιβλίου. Προσπαθώντας -οι γονείς τουλάχιστον- να μεταφέρουμε στα παιδιά μας, όσο περισσότερες γνώσεις μπορούμε και κυρίως όσο περισσότερες ηθικές αξίες.
11. Η φιλοσοφία του κόσμου στον οποίο αναφέρεστε ήταν πως οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για να μοχθούν, δουλεύοντας και για όσο μοχθούν, έχουν δικαίωμα να υπάρχουν. Η δική σας φιλοσοφία για τον κόσμο ποια είναι;
Α.Π.: Ο άνθρωπος έτσι κι αλλιώς είναι υποχρεωμένος να μοχθεί από τη μέρα που γεννιέται. Κλαίει για να τον ταΐσουν, διαβάζει για να μορφωθεί, δουλεύει για να ζήσει, αγωνίζεται για να κάνει οικογένεια και να μεγαλώσει τα παιδιά του. Όλη του τη ζωή μοχθεί και αγωνίζεται. Έχει όμως και το δικαίωμα να απολαμβάνει. Να απολαμβάνει τους καρπούς του μόχθου του. «Η ζωή είναι μια. Και δεν φτάνει να επιθυμάς, πρέπει και να τα παίρνεις όλα γιατί σου ανήκουν όλα.», είναι ρήση του Κώστα Βάρναλη. Το «όλα» είναι υπερβολικό βέβαια, αλλά η ουσία δεν αλλάζει. Στη ζωή έχουμε -εκτός από υποχρεώσεις- και δικαιώματα. Και θα έπρεπε να υπάρχει μία ισορροπία. Δεν μπορεί να υπάρχει τόση χλιδή και ταυτόχρονα τόση φτώχεια και παιδιά που πεθαίνουν από την πείνα, την έλλειψη νερού και την έλλειψη εμβολίων. Αυτή η ισορροπία είναι το ζητούμενο.
Α.Π.: Χαίρομαι πάρα πολύ που αυτή μου η πίστη στον άνθρωπο φάνηκε στο βιβλίο μου. Και ναι, πιστεύω σ΄ αυτόν. Δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή που κυριαρχεί το χρήμα, η εξουσία, το κυνήγι του κέρδους και ο άκρατος καταναλωτισμός. Ζούμε σε μια εποχή που οι άνθρωποι έχουμε χάσει τον δρόμο μας. Έχουμε παραπλανηθεί. Ωστόσο, πιστεύω πως αργά ή γρήγορα θα επανέλθουμε στο σωστό μονοπάτι. Θα φανεί περίεργο, αλλά πιστεύω πως όσο τα πράγματα δυσκολεύουν, τόσο πιο εύκολες γίνονται οι συνθήκες στο να καταλάβουμε και να βρούμε τον σωστό προορισμό μας.
13. Μέσα στην ιστορία βλέπουμε να υπάρχει ένας παράλληλος, αθέατος κόσμος που ο κόσμος του μανιφέστου δεν γνωρίζει. Αυτός δρα παράλληλα και ελπίζει κάποια μέρα να γίνει η πλειοψηφία, που θα ανατρέψει τον κόσμο του μανιφέστου. Υπάρχουν στις μέρες μας άνθρωποι, που ζουν σε έναν παράλληλο δικό τους κόσμο και που προσπαθούν να αφυπνίσουν όσους έχουν παραδώσει τα όπλα;
Α.Π.: Φυσικά και υπάρχουν. Και πάντα θα υπάρχουν. Τους έχουμε δει και στο παρελθόν. Σε όλες τις δύσκολες φάσεις της ιστορίας, της δικής μας αλλά και άλλων χωρών. Τους έχουμε δει στους πολέμους, στις δικτατορίες, στις επαναστάσεις, στις ανακαλύψεις και γενικά σε όλα εκείνα τα πράγματα που έχουν προχωρήσει τον κόσμο μπροστά.
Α.Π.: Φαίνεται πως έχουμε αρχίσει να παθαίνουμε και ίσως και να καταλαβαίνουμε. Όταν ζούμε καλά, όταν όλα κυλούν ρολόι, όταν δεν έχουμε προβλήματα, δεν υπάρχει και λόγος να ψάξουμε για κάτι. Για τί πράγμα να ψάξουμε, άλλωστε; Η αλλαγή χρειάζεται όταν αρχίζουν τα προβλήματα. Τότε αρχίζουμε και να αναρωτιόμαστε. Τότε ψάχνουμε και τότε βρίσκουμε απαντήσεις. Η λύση χρειάζεται όταν υπάρχει πρόβλημα. Και τώρα έχουμε πραγματικά πρόβλημα. Όλοι μας!
15. Το τελικό μήνυμα του βιβλίου σας αποπνέει αισιοδοξία. Ο στόχος είναι μέσα από τα συντρίμμια του κόσμου που μεγαλώσαμε, να γεννηθεί ένας νέος κόσμος, καλύτερος από τον προηγούμενο. Θα κάνω λίγο το δικηγόρο του διαβόλου και θα πω, «μα κι ο κόσμος που παραλάβαμε κι αυτός που παρέλαβαν κάποιοι άλλοι στο παρελθόν για τα δικά τους δεδομένα ήταν καλύτερος από τον προηγούμενο κι ύστερα βλέπουμε πως η ιστορία κάνει κύκλους και αρχίζει πάλι από την αρχή». Μήπως τελικά υπάρχει μια ματαιότητα σε όλο αυτό; Μήπως είμαστε φτιαγμένοι, έτσι οι άνθρωποι, που ακόμα και στον παράδεισο να μας ξαναβάλουν εμείς θα διαλέξουμε και πάλι την κόλαση;
Σας ευχαριστώ πολύ!!!
(©Δήμητρα Παναρίτη για τα Βιβλιοσημεία)
.jpg)
